Coraz częściej przekonuję się, że „dobrze skrojona” powieść historyczna pozwala się przenieść głębiej w atmosferę epoki, o której traktuje i zarazem lepiej zrozumieć motywy działań oraz sposób konstruowania myśli bohaterów, niż niejedna szczegółowo udokumentowana publikacja stricte naukowa.
Andrea Pamparana obrał sobie za cel swoich literackich doświadczeń napisanie trylogii o trzech niezwykłych bohaterach średniowiecznej Europy: świętym Benedykcie, Abelardzie i świętym Bernardzie.
Autor, znany we Włoszech dziennikarz, pisarz i scenarzysta, który w swej karierze poświęcił także sporo uwagi powstaniu polskiej „Solidarności”, przez długi czas fascynował się kulturą i dorobkiem średniowiecza. Poprzedził pisanie swych powieści długoletnią kwerendą dokumentacyjną, rozmowami i korektami w kwestiach teologicznych z najważniejszymi autorytetami watykańskimi i z innych włoskich ośrodków klasztornych oraz kultury.
Powieści zyskują rozgłos i uzyskują także polskie tłumaczenia. Prawdziwym bestsellerem okazała się druga z historii: "Abelard Miłość, Rozum i Pasja". Opowieść o miłości Abelarda i Heloizy, prócz zachowanych dokumentów i listów rzeczywistych pierwowzorów bohaterów należy nie tylko do najsłynniejszych literackich wątków romansowych, ale stała się kanwą wielu dzieł wybitnych, jak i inspiracją dla twórców przez wiele stuleci.
Pamparana prócz wzlotów i upadków oraz wielkiej namiętności pomiędzy bohaterami kreśli także ich rozwój intelektualny, zwycięstwa i porażki w świecie, w którym grzeszna miłość dojrzałego mężczyzny, uczonego, z inteligentną uczennicą nie może żadnego z kochanków wyprowadzić ani na drogę sławy, ani chociażby szczęśliwego, skromnego, wspólnego życia.
Opowieść o miłości Abelarda i Heloizy, prócz zachowanych dokumentów i listów rzeczywistych pierwowzorów bohaterów należy nie tylko do najsłynniejszych literackich wątków romansowych, ale stała się kanwą wielu dzieł wybitnych, jak i inspiracją dla twórców przez wiele stuleci.
Oprócz na przemian gwałtownych miłosnych uniesień i rozważnych choć tragicznych w skutkach decyzji kochanków w powieści Pamparana wędrujemy za Abelardem po średniowiecznej Francji, w której z wolna wykluwają się ważne ośrodki szkolnictwa i uniwersytety.
Mistrz z Pallet zakładał swoją pierwszą szkołę w Melun mając nieco ponad dwadzieścia lat, kolejną w Corbeil, by wkrótce zagościć w Paryżu. Sam zaczynał wędrówkę intelektualną u mistrza Roscelina, by jednak rozwikłać szybko jego dociekania i odejść dalej, w poszukiwaniu własnej drogi, co przysporzyło mu nie mało zwolenników i uczniów, ale także wytrwałych wrogów.
W Paryżu rozwijał dialektykę. Ważną rolę w jego przestrzeni intelektualnej odegrało spotkanie z Wilhelmem z Champeaux. Dociekliwość i krytyczny umysł sprawiły jednak, że z ulubionego ucznia stawał się kłopotliwym oponentem, współtwórcą i orędownikiem odrębnej teorii, wreszcie znienawidzonym zwycięzcą.
Jego powroty do Melun, do domu ( podczas choroby), do Paryża i kolejne ważne spotkanie z Anzelmem z Laon – znowu wyzwanie, znowu zwycięstwo i kolejni wierni wrogowie: Alberyk i Lotulf, którzy będą go tropić długie lata czekając na potknięcie, te powroty i dalsze wędrówki są już same w sobie symboliczne i wskazują na postać niezwykłą, zrazu zapalczywą i butną.
W tej atmosferze jako uznany i popularny już nauczyciel Abelard zostaje zaproszony do domu Fulberta, by nauczać młodą, piękną i niezwykle rozumną Heloizę. Tu właśnie rodzi się grzeszna namiętność i zarazem początki życiowego upadku. Jest to zarazem ciernista droga dla obojga kochanków, która ma ich ponownie sprowadzić do świata wiedzy, rozumu, ale nade wszystko do wiary i Boga w ostatecznej konsekwencji. Droga pozbawiona jednak wcześniejszego blichtru i zaszczytów, droga degradacji w hierarchii, a także usłana upokorzeniami cielesnymi i psychicznymi. Po doświadczeniach z narodzeniem syna Astrolabiusza, rozłące rodziców, potajemnym ślubie, zemście w postaci kastracji Abelarda oboje kochankowie oddają się w służbę Bogu.
Niezwykle wonne i obrazowe są pośród tych dysput, myśli i wędrówek obyczaje i przestrzenie średniowiecznej Francji, tak miast jak i prowincji i klasztorów rozsnute między sporami o uniwersalia, konfrontacjami wokół Świętej Trójcy, sporów wokół nominalizmu i realizmu. Wszystko to ujęte w przygodowym rytmie powieściowym, choć na faktach i doktrynach osnute.
Abelard ponownie oddaje się nauczaniu i w swym nowym schronieniu w opactwie Saint-Denis lecząc rany poświęca się pracy teologicznej koncentując się nad dziełem o Świętej Trójcy. Dawni oponenci zarzucają mu zrazu, że nie ma dość przygotowania teologicznego, później zaś szykują mu skrycie intrygę z procesem o herezję. Przegrywa proces w Soissons i musi się skruszyć na wygnaniu w Saint-Médard. Wraca po pewnym czasie do Saint-Denis i na nowo pada ofiarą denuncjatorów w konsekwencji czego wygnano do tym razem do Szampanii do pustelni Świętej Trójcy.
Ten ciąg upadków i odzyskiwania go dla świata i nauki przez uczniów zwłaszcza wydaje się nie mieć końca, jak równie niekończące wydają się powroty myślami i spotkania z Heloizą aż po wspólny grób.
Niezwykle wonne i obrazowe są pośród tych dysput, myśli i wędrówek obyczaje i przestrzenie średniowiecznej Francji, tak miast jak i prowincji i klasztorów rozsnute między sporami o uniwersalia, konfrontacjami wokół Świętej Trójcy, sporów wokół nominalizmu i realizmu. Wszystko to ujęte w przygodowym rytmie powieściowym, choć na faktach i doktrynach osnute.
Andrea Pamparana , tłum. Magdalena K. Wrana Abelard Miłość, Rozum i Pasja, Kraków 2010
Małgorzata Bartyzel
