„W latach 1944–1953 władzom sowieckim rzeczywiście udało się zaprowadzić na terenach obwodu lwowskiego stalinizm w jego późnej, dojrzałej i najbardziej drastycznej odmianie” – ocenia Damian Karol Markowski.
Tę odmianę charakteryzowały, jak wylicza autor, masowe deportacje ludności, stosowanie odpowiedzialności zbiorowej przy pacyfikacji podziemia antysowieckiego, wszechstronna inwigilacja społeczeństwa, pełne zideologizowanie wychowania dzieci i młodzieży, kolektywizacja rolnictwa i industrializacja, skutkujące pełnym uzależnieniem materialno-bytowym jednostki od państwa i zdaniem jej na łaskę rządzących.
Markowski uważa, że najbardziej uprawnione jest zrozumienie pojęcia sowietyzacji jako „skoordynowanego, kierowanego przez władze państwowe różnego szczebla […], długofalowego procesu, realizowanego przy wykorzystaniu wszelkich dostępnych narzędzi inżynierii społecznej, środków bezpośrednich i pośrednich represji instytucjonalnych służących osiągnięciu na określonym administracyjnie terytorium głębokich i trwałych zmian zgodnie z wytycznymi władz partii komunistycznej”.
Damian Karol Markowski zamknął swoje rozważania w ramach czasowych. Za najbardziej uzasadnione uznał skupienie się na okresie od pierwszej połowy 1944 r. (wówczas władza sowiecka skutecznie rozpoczęła ponowną instalację na terenach obwodu) do marca 1953 r., kiedy zmarł Józef Stalin.
Historia obwodu lwowskiego, w ocenie autora, jest wyjątkowo ważna w perspektywie ujęcia dziejów dawnych polskich Ziem Wschodnich, a obecnie ziem zachodnioukraińskich. Okręg ten powstał z części województw lwowskiego i tarnopolskiego II Rzeczypospolitej. Na swoim terenie okręg posiadał także duży ośrodek miejski – Lwów – o charakterze naukowo-kulturalnym, gdzie przeważała do drugiej połowy 1944 r. ludność polska. „Lwów miał szczególne znaczenie także dla instalowania władzy sowieckiej. To we Lwowie przebywali wysłannicy z centrali republikańskiej odkomenderowani do nadzorowania sowietyzacji wszystkich zachodnich obwodów USRS i stąd, poza Kijowem, wydawano kluczowe polecenia dla tego procesu. To właśnie w tym mieście – o ogromnym znaczeniu dla historii narodu polskiego i niepodległościowych dążeń narodu ukraińskiego – Sowieci usiłowali stworzyć bazę dla wychowania +ludzi sowieckich+ w zachodnich obwodach USRS na fundamencie uprzemysłowienia i stworzenia silnej liczebnie klasy robotniczej, bezwzględnie oddanej partii komunistycznej” – uważa Markowski.
W pierwszym okresie wprowadzania systemu działania władz sowieckich były nakierowane przede wszystkim na stłumienie zbrojnego oporu antysowieckiego – złamanie tego oporu pozwoliło władzom przystąpienie do całkowitej sowietyzacji nowych zdobyczy.
Największym ekonomicznym osiągnięciem sowieckiej władzy na terenie obwodu lwowskiego była realizacja ogromnego projektu przekształcenia Lwowa w wielki ośrodek przemysłowy o strategicznym znaczeniu dla sowieckiej Ukrainy. Ten krok na zawsze zmienił charakter tego miasta. Na tym terenie dokonano też depolonizacji, ludność wychowana w odmiennym od sowieckiego systemie wartości została usunięta. Ludność ukraińską postanowiono złamać. Nastąpiła częściowa rusyfikacja tego terenu. Zniszczono również Cerkiew greckokatolicką, zwalczano inne grupy wyznaniowe. Ponadto przeprowadzono skuteczną kolektywizację rolnictwa. Rezultatem sowietyzacji obwodu lwowskiego były również znaczące zmiany mentalności ludzkiej oraz wymuszenie za pomocą strachu ślepego posłuszeństwa wobec władz komunistycznych.
„Bez względu na to, czy nazwiemy obszar etnicznego pogranicza Polski i Ukrainy Kresami Wschodnimi, czy Zachodnią Ukrainą, tereny te pozostały +studium opuszczonej przestrzeni, rozczłonkowanych wspólnot i bolesnych wspomnień+. W wymiarze krainy geograficznej obszar ten odszedł do historii w okresie późnego stalinizmu. Był również swoistym poligonem doświadczalnym władz sowieckich w procesie zaszczepienia pierwiastka narodowego według szablonu komunistycznego: działań połączonych z wypieraniem innych wpływów narodowych i kulturowych” – ocenia autor.
Książka „Anatomia strachu. Sowietyzacja obwodu lwowskiego 1944-1953. Studium zmian polityczno-gospodarczych” Damiana Karola Markowskiego ukazała się nakładem Instytutu Pamięci Narodowej, w serii „Monografie”.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/
