„Próba odtworzenia obrazu kobiety idealnej na podstawie greckich i rzymskich źródeł literackich, obrazu, który pozwoliłby nam nie tylko spojrzeć na pozycję kobiety w rodzinie i społeczeństwie w aspekcie kulturowym, jej wpływ na myślicieli, władców i polityków, ale również ocenić jej rolę w kreacji literackiej u starożytnych twórców, jest jednym z istotnych elementów badań nad antycznymi Grecją i Rzymem” – pisze Anna Marchewka we wstępie.
„Ideał i antyideał kobiety w literaturze greckiej i rzymskiej” pod redakcją Anny Marchewki to praca zbiorowa, w której większość prezentowanych artykułów stanowią pogłębione i rozbudowane referaty, które zostały wygłoszone podczas konferencji naukowej „Wizerunek kobiety idealnej w literaturze greckiej i rzymskiej” w grudniu 2016 roku. Konferencja została wówczas zorganizowana przez Katedrę Filologii Klasycznej Uniwersytetu Gdańskiego.
Jak podkreśla we wstępie redaktorka publikacji, „Greczynki, Rzymianki oraz +barbarzynki+ są w literaturze antycznej wszechobecne, a im bardziej mizoginistyczna postawa twórcy, tym więcej uwagi skierowanej na kobiety, których przejaskrawione bądź karykaturalne wizerunki dają nam wyobrażenie o rzeczywistych oczekiwaniach mężczyzn wobec swych żon”.
Surowa ocena kobiet, m.in. dokonana przez Hezjoda czy Semonidesa, co prawda nie jest normą, ale przyczyniła się do wykreowania kobiecego „antyideału”. Jednak prezentowane artykuły pokazują również, że starożytni autorzy wypowiadali się o kobietach również i w łagodniejszym tonie, a czasami nawet ciepłym. Artykuły poświęcone np. obrazowi kobiet w platońskich dialogach czy w filozoficznych rozważaniach dotyczących tego, czy kobiety są zdolne do przyjaźni doskonałej pokazują, że kobiety, przynajmniej w pewnym sensie, były postrzegane przez filozofów niekoniecznie jako „antyideał”.
Warto jednak pamiętać, że w świadomości mężczyzn inne miejsce zajmują natomiast „kobiety zarówno wiarołomne i okrutne, jak i władczynie czy wojowniczki, które uzewnętrzniały słabość mężczyzn oraz budziły w nich lęk i niechęć” – ocenia Anna Marchewka. Wśród postaci zarówno literackich, jak i historycznych na pierwszy plan wysuwają się zatem m.in. Helena, Klitajmestra, Fedra, Medea czy Zarinaja, królowa Saków.
Czytelnik ma możliwość przyjrzeć się szerokiemu spectrum kobiecych postaci – od matek, żon, córek, przez władczynie, wojowniczki, a nawet poetki czy uczone, po idealne chrześcijanki.
Prace zostały podzielone na dwie części – grecką i rzymską.
W „Pars Graeca” znalazły się artykuły poświęcone obrazowi matki w „Iliadzie”, Safonie jako ideałowi kobiety czy kobiecości, kobietom w przestrzeni publicznej, wizerunkowi kobiet podczas wojny w „Trojankach” Eurypidesa, motywowi „mater dolorosa” w poezji antycznej i polskiej poezji współczesnej, cechom Zarinai – „barbarzynki” według Ktezjasza z Knidos, obrazowi Panthei jako kobiety idealnej w piśmie Ksenofonta, obrazowi kobiet w platońskich dialogach, przyjaźni doskonałej, kobietom na filozoficznej drodze Sokratesa, stoickiemu ideałowi kobiet, Helenie Trojańskiej, Stratonice, cesarzowej Euzebii w „Mowie pochwalnej” cezara Juliana Apostaty, a także kreowaniu wizerunku doskonałej ascetki na przełomie IV i V wieku oraz postaciom kobiecym w „Żywocie Izydora” Damascjusza.
Natomiast w „Pars Latina” znalazły się artykuły poświęcone idealnej Rzymiance według Marka Tulliusza Cycerona, portretowi Sempronii według Salustiusza, obrazie żony poety w wygnańczych utworach Owidiusza, przyjaźni kobiet rzymskich, obrazowi żony idealnej według Pliniusza Młodszego, postaci macochy w rzymskich deklamacjach, kobietom w świecie poety Auzoniusza oraz kobiecym przymiotom według Sydoniusza Apolinarego.
Prezentowane prace pochodzą z szerokiego zakresu chronologicznego – od Homera po późną, chrześcijańską starożytność. Sytuacja kobiet nie była jednakowa w Grecji i Rzymie, a także ulegała zmianom w kolejnych epokach. W związku z tym model kobiety idealnej nie miał wymiaru bezwzględnego. Co więcej, przy tak szerokim zakresie chronologicznym, czytelnik może zauważyć ewolucję obrazu kobiety idealnej, a także deformację tego kobiecego ideału w świecie grecko-rzymskim.
Publikacja „Ideał i antyideał kobiety w literaturze greckiej i rzymskiej” pod redakcją Anny Marchewki ukazała się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/ skp/
