„O samym Piłsudskim mówić oczywiście w kategoriach popularności nie można, bo uczucie dla niego całej Warszawy bynajmniej, ale jej lewicy politycznej, robotników, młodzieży, poetycznych kobiet – było to zjawisko z innego niż popularność wymiaru, było to olśnienie duszy, potężna miłość na całe życie” – zapisał Jan Lechoń.
Poeta zapisał również: „To coś tajemnicze, magnetyczne, nie do określenia, była to sama istota Piłsudskiego, jego magiczny związek z przeszłością, była to przeszłość w nim wcielona sprawiająca, że kto wszedł w krąg jego czaru, doznawał jakby olśnienia ciągłości historii Polski, kto na niego spojrzał, myślał o nim tylko, ale zarazem o Kościuszce, o nocy listopadowej, o czechowszczyźnie, o powstańczych burkach”. Słowa Lechonia z „Portretu ludzi i zdarzeń” Sebastian Pilarski wybrał niejako na motto do opracowanego przez siebie tomu tekstów poświęconych Piłsudskiemu.
Tom zawiera co prawda w tytule nazwisko Marszałka, nie jest to jednak kolejna próba opracowania biografii Józefa Piłsudskiego ani też przedstawienia jednego z etapów jego aktywności politycznej i wojskowej. Publikacja składa się z 24 tekstów oraz służy ukazaniu: myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (w odniesieniu do zagadnień wewnętrznej i zagranicznej polityki II Rzeczypospolitej), aktywności tych środowisk na uchodźstwie oraz form upamiętnienia Piłsudskiego w XX i XXI wieku.
Odrodzone w 1918 roku państwo polskie pozostawało pod „przemożnym wpływem Piłsudskiego, który zarówno kreślił wizje ogólne, jak też nadzorował wdrażanie rozwiązań szczegółowych. Taki model kreowania politycznej rzeczywistości skutkował po 1926 r. skupieniem pełni władzy w rękach Marszałka, ale i postawił trudne wyzwania przed jego następcami w latach 1935-1939” – czytamy.
Publikacja została podzielona na cztery części tematyczne. Pierwszą część poświęconą myśli piłsudczykowskiej wobec wyzwań polityki wewnętrznej w latach 1918-1939 otwiera tekst Grzegorza Nowika, który omówił myśl polityczną Piłsudskiego w latach 1918-1922. Z kolei Zbigniew Zaporowski omówił mity i fakty związane ze stosunkiem Piłsudskiego do parlamentaryzmu. Kwestii ukraińskiej w polityce Józefa Piłsudskiego oraz obozu piłsudczykowskiego swoje teksty poświęcili Artur Brożyniak oraz Oleg Sawczuk, a Pavel Ablamski omówił z kolei politykę narodowościową piłsudczyków na Polesiu. Tę część zamyka artykuł Piotra Okulewicza, w którym autor omówił walkę wielkopolskich senatorów o zdobycie zaufania wyborców w latach 1926-1935.
„Piłsudczycy wobec zagadnień międzynarodowych lat międzywojennych” – to tytuł drugiej części tomu. Wojciech Materski omówił politykę wschodnią Piłsudskiego, którą badacz dzieli na dwa okresy: 1918-1923 i 1926-1935. Z kolei Sebastian Pilarski analizował stanowisko piłsudczyków wobec Czechosłowacji w latach 1925-1926. Jak dowiadujemy się z artykułu, stosunek zwolenników Piłsudskiego wobec ČSR był co najmniej chłodny, choć w omawianym przez autora okresie poprawny. Zresztą piłsudczycy nie traktowali nigdy Czechosłowacji jako potencjalnego sojusznika, co wynikało m.in. z innego postrzegania w Warszawie i Pradze roli Związku Sowieckiego oraz zróżnicowanej oceny do zagrożenia ze strony Niemiec.
W swoim tekście Wojciech Wichert skupił się z kolei na polityce Piłsudskiego wobec Niemiec. Marszałek w latach 1926-1935 wywierał decydujący wpływ na kształt relacji polsko-niemieckich. Piłsudski zdawał sobie sprawę z tymczasowości polsko-niemieckiej deklaracji o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934 roku oraz nieuchronności konfliktu zbrojnego w Europie, w wyniku którego Polska, z racji swojego geopolitycznego położenia, najbardziej ucierpi. Obawy Piłsudskiego potwierdziły się we wrześniu 1939 roku.
Dariusz Jeziorny z kolei przedstawił odbiór polityki „równej odległości” Piłsudskiego z lat 1932-1935 przez sowieckie i niemieckie czynniki rządowe. Założenie tej polityki było takie, aby zachować dobrosąsiedzkie relacje z oboma sąsiadami Polski, przy jednoczesnym niezawieraniu z żadnym z nich sojuszu, który byłby wymierzony przeciw temu drugiemu.
Trzecia część tomu została poświęcona realizatorom i spadkobiercom myśli piłsudczykowskiej na emigracji. Krzysztof Kania oraz Krzysztof Kloc w swoim tekście omówili dyplomatów z lat 1926-1939, którzy znaleźli się na celowniku Stanisława Kota. Z kolei Ryszard Ziobroń opisał refleksje nad postawami wybranych osobowości piłsudczykowskich na emigracji, m.in. działających w Ameryce Ignacego Matuszewskiego, Henryka Floyar-Rajchmana i Wacława Jędrzejewicza. Wacławowi Jędrzejewiczowi jako twórcy Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce swój tekst poświęcił Krzysztof Langowski. Natomiast Krzysztof Tarka omówił Ligę Niepodległości Polski, czyli stałą reprezentację piłsudczyków na emigracji po wojnie, wobec wydarzeń w kraju w latach 1945-1956.
Czytelnik znajdzie również teksty dotyczące działalności wybranych piłsudczyków na obczyźnie: Łukasz Dryblak przedstawił Jerzego Niezbrzyckiego, a Paweł Gotowiecki – Kazimierza Okulicza.
Ostatnia część publikacji dotyczy miejsca Józefa Piłsudskiego w pamięci indywidualnej i zbiorowej. W tej części znalazły się teksty Anny Marcinkiewicz-Kaczmarczyk o postaci Piłsudskiego w oddziałach Ochotniczej Legii Kobiet, Joanny Januszewskiej-Jurkiewicz o Związku Harcerstwa Polskiego wobec osoby i kultu Piłsudskiego, Grzegorza Zackiewicza o wizerunku Piłsudskiego w propagandzie Związków Zawodowych oraz Lecha Krzyżanowskiego o stosunku środowiska sędziowskiego wobec upamiętnienia postaci Piłsudskiego przez władze państwowe II RP.
Mariusz Kolmasiak omówił z kolei „Świątynię Wielkości”, czyli Muzeum Józefa Piłsudskiego w Belwederze. Tworzenie placówki wiązało się z zatrudnieniem nowego personelu, na czele z dyrektorem, a także przeprowadzeniem remontu i dostosowaniem wnętrz dla zwiedzających, a także opracowaniem koncepcji ekspozycji łączącej typowo muzealne wnętrza z zajmowanymi przez Piłsudskiego mieszkalnymi apartamentami.
Publikację zamykają trzy teksty poświęcone „łódzkim odniesieniom” do postaci Piłsudskiego. Tadeusz Zbigniew Bogalecki omówił działalność stowarzyszeń byłych legionistów polskich w regionie łódzkim w latach 1918-1939, Krzysztof Lesiakowski przyjrzał się pamięci Józefa Piłsudskiego w środowiskach niezależnych w Łodzi u schyłku PRL, a Stanisław Świerkowski przedstawił Społeczny Komitet Pamięci Józefa Piłsudskiego w Łodzi.
Książka „Józef Piłsudski – idee, tradycje, nawiązania” pod redakcją Sebastiana Pilarskiego ukazała się nakładem Instytutu Pamięci Narodowej.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/
