Album „Zapomniana Historia Powstańczej Warszawy w Aktach Osobowych Archiwum Poczty Polskiej” został wydany przez Pocztę Polską. Upamiętnia on byłych pracowników Poczty Polskiej, którzy brali udział w Powstaniu Warszawskim.
Publikacja zawiera biogramy uczestników zrywu z 1944 r. oraz unikatowe zdjęcia archiwaliów pochodzących z Zespołu Dokumentów, zgromadzonych jako akta osobowe byłych Pracowników Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Warszawie. Dokumenty archiwalne były przechowywane w magazynach Archiwum Zakładowego Poczty Polskiej.
„Kiedy w pocztowym Archiwum odnalezione zostały teczki osobowe byłych Pracowników Poczty Polskiej, których losy były silnie związane z Armią Krajową, od razu uznaliśmy, że nasze znaleziska muszą ujrzeć światło dzienne. Wtedy jeszcze nikt nie zdawał sobie sprawy, jak wielkiego odkrycia dokonaliśmy i co dzięki niemu uda się osiągnąć” – napisał Tomasz Zdzikot, prezes zarządu Poczty Polskiej.
W wyniku kwerend przeprowadzonych w Archiwum Poczty Polskiej odnaleziono informacje o niemal 300 pocztowcach, którzy wzięli udział w Powstaniu Warszawskim. Wydawnictwo zostało podzielone na kilka tomów – w pierwszym zaprezentowano sylwetki 59 pocztowców. Materiały zostały opracowane we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej, Wojskowym Biurem Historycznym i Muzeum Wojska Polskiego.
Osoby, których dotyczą te akta, były zatrudnione przez jednostki organizacyjne podległe pośrednio lub bezpośrednio Ministerstwu Poczt i Telegrafów – m.in. Radiofonizacja Kraju, Centralny Zarząd Zaopatrzenia Łączności, Radiowęzeł Góra Kalwaria, Biuro Inkasowe Opłat Abonamentowych, Urząd Techniczny w Warszawie, Polskie Radio, Referat Transportu Polskiego Radia, Dyrekcja Radiofonii Przewodowej Polskiego Radia, Przedsiębiorstwo Budowy Linii Kablowych, Ministerstwo Łączności czy Urząd Telekomunikacyjny w Warszawie – i były kierowane do pracy w tzw. jednostkach wykonawczych.
Wśród przedstawionych w wydawnictwie pocztowców jest m.in. Jan Mieczysław Baranowski, który od października 1939 r. działał w SZP-ZWZ-AK – V Obwodzie Warszawskiego Okręgu AK, gdzie należał do szefostwa łączności.
Jako ochotnik-łącznik udział w Powstaniu Warszawskim wziął Zbigniew Grochowski. W powstaniu uczestniczyła również Helena Biegańska, która w 1963 r. była współzałożycielką Klubu Byłych Więźniów Politycznych Pawiaka.
Do biorących udział w Powstaniu Warszawskim pocztowców należy również Aleksander Lubarski. Podczas okupacji działał w Szarych Szeregach i AK, a w czasie powstania walczył w IV Zgrupowaniu „Gurt”. Po wojnie Lubarski był represjonowany przez komunistyczne władze.
Z publikacji dowiadujemy się także m.in. o losach Józefa Lepianki. W 1943 r. został on aresztowany, a w lipcu 1944 r. przeniesiony na Pawiak. Podczas powstania został uwolniony przez oddział powstańczy i dołączył do Armii Krajowej. Natomiast w czasie powstańczych walk poległ przedwojenny pocztowiec Bronisław Piotrowski.
Jak przypomina prof. Sławomir Cenckiewicz, dyrektor WBH, „Poczta Polska jest instytucją, która ma bardzo bogate tradycje, jej funkcjonowanie związane jest niezmiennie z historią Polski”. Poczta związana jest z łącznością, a jej bezpieczeństwo jest niezbędnym warunkiem skutecznego prowadzenia walki. „Z uwagi na swoją specyfikę Poczta Polska jest nadzwyczajnym nośnikiem pamięci, wiedzy i edukacji historycznej” – dodaje.
Patriotyczna tradycja działalności pocztowej sięga powstań narodowych. Poczty polowe odegrały rolę w trakcie Insurekcji Kościuszkowskiej, Powstania Listopadowego i Styczniowego, a także Powstań Śląskich i Powstania Wielkopolskiego. Poczta odegrała także rolę w wojnie polsko-bolszewickiej.
W czasie okupacji utworzono komórki konspiracyjne – wojskowe w postaci Szefostwa Służb Poczt Polowych Komendy Głównej Armii Krajowej oraz cywilne w postaci Departamentu Poczt i Telegrafów Delegatury Rządu na Kraj. Po wybuchu Powstania Warszawskiego przystąpiono do organizacji Poczty Polowej Armii Krajowej, którą kierował mający długoletni staż jako pocztowiec i łącznościowiec mjr Maksymilian Broszkiewicz ps. Embicz. Równocześnie w ramach Szarych Szeregów została utworzona Harcerska Poczta Polowa. Obie służby w trakcie zrywu połączono w Główną Pocztę Polową, a jej zadaniem było dostarczanie korespondencji zarówno żołnierzom, jak i ludności cywilnej.
Funkcję listonoszy pełnili z narażeniem życia najmłodsi harcerze. Szacuje się, że pocztowcy z Harcerskiej Poczty Polowej w czasie Powstania Warszawskiego przenieśli 200 tys. przesyłek, a dziennie służba pocztowa przenosiła ok. 6 tys. listów.
Archiwum Poczty Polskiej, w którym przechowywane były prezentowane w albumie materiały archiwalne, jest jednym z większych w Polsce. Najstarsze przechowywane akta liczą 151 lat, a początek ich wytwarzania jest datowany na 1870 r. Obecnie w registraturach i magazynach Archiwum Poczty Polskiej przechowywanych jest ponad 200 tys. metrów bieżących dokumentacji. W swoich zbiorach archiwum posiada zarówno dokumenty stanowiące dowody w sprawach, jak i tzw. materiały archiwalne – dowodowe o wartości historycznej.
Powstanie Warszawskie było największą akcją zbrojną podziemia w okupowanej przez Niemców Europie. 1 sierpnia 1944 r. do walki stanęło ok. 40-50 tys. powstańców. Planowane na kilka dni trwało ponad dwa miesiące. W czasie walk w Warszawie zginęło ok. 18 tys. powstańców, a 25 tys. zostało rannych. Straty wśród ludności cywilnej były ogromne i wyniosły ok. 180 tys. zabitych. Pozostałych przy życiu mieszkańców Warszawy, ok. 500 tys., wypędzono ze zniszczonego miasta, które po powstaniu Niemcy niemal całkowicie zburzyli. (PAP)
autorka: Anna Kruszyńska
akr/ dki/
