Podsumowanie działań MKiDN w 2020 roku: ok. 6 mld zł na pomoc dla kultury; otwarcie Muzeum J. Piłsudskiego

Po ogłoszeniu stanu zagrożenia epidemicznego i ograniczeń w działalności instytucji kultury MKiDN przystąpiło do pracy nad rozwiązaniami rekompensującymi straty związane z zawieszeniem działalności w tym sektorze. Kultura została uwzględniona we wszystkich Tarczach Antykryzysowych. Całkowita wartość wielowymiarowego wsparcia państwa dla kultury w Polsce jest szacowana na ok. 6 mld zł.

Jednym z programów uruchomionym z inicjatywy wicepremiera, ministra kultury, dziedzictwa narodowego i sportu Piotra Glińskiego, ze środków MKiDN w ramach tzw. Tarczy Antykryzysowej, był program "Kultura w sieci" z budżetem 80 mln zł. Jego celem było wsparcie zarówno indywidualnych twórców, jak i instytucji kultury, organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów działających w sektorze kultury, a także zwiększenie powszechnego dostępu do dóbr kultury za pośrednictwem internetu. W ramach programu wsparcie uzyskało 3405 podmiotów – zarówno instytucjonalnych, jak i indywidualnych twórców (2223).

Ministerstwo uruchomiło także Fundusz Wsparcia Kultury z 400-milionowym budżetem. Fundusz to odpowiedź MKiDN na apel środowiska o potrzebie udzielenia bezpośredniej pomoc dla samorządowych instytucji kultury, organizacji pozarządowych i przedsiębiorców prowadzących działalność w dziedzinie teatru, muzyki lub tańca. Zasadą Funduszu jest rekompensata utraconych – z powodu epidemii – przychodów w okresie od 12 marca do 31 grudnia 2020 roku. Jego celem jest podtrzymanie działalności firm, instytucji oraz zatrudnianych przez nich pracowników (utrzymanie miejsc pracy), zarówno etatowych, jak i pozaetatowych. Uzyskana rekompensata musi być przeznaczona na określone cele – np. wypłatę zaległych wynagrodzeń.

Wielokrotne zwiększona została także pomoc socjalna MKiDN. Przyznanych zostało ponad 11 tys. zapomóg socjalnych po 1800 zł, a łączny budżet na zapomogi został podniesiony z planowanych ok. 500 tys. zł do blisko 45 mln zł.

W minionym roku, z związku ze szczególną sytuacją pandemii, zwiększona została pula stypendiów Ministra z 1,5 do 6,5 mln zł. Przyznano blisko 350 stypendiów.

Minister udzielił również dodatkowych dotacji tzw. "covidowych" na działalność adaptacyjną instytucji kultury w związku ze zmniejszaniem negatywnych skutków ekonomicznych i społecznych wywołanych przez COViD-19 – w sumie 140 mln zł.

W 2020 roku powołano również dwie nowe instytucje - Centrum Archiwistyki Społecznej oraz Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego.

Centrum Archiwistyki Społecznej prowadzi działalność od 1 lutego 2020 roku. Instytucja jest współprowadzona przez MKiDN oraz Fundację Ośrodka KARTA. Centrum Archiwistyki Społecznej dba o tę część polskiego dziedzictwa, która znajduje się w archiwach społecznych (np. rodzinnych czy należących do różnych grup zawodowych). Dyrektorem CAS jest Katarzyna Ziętal.

W lutym działalność rozpoczął także Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej, który wpisuje się w realizowaną przez ministra kultury politykę wypełniania "białych plam" polskiej pamięci. Instytut zajmuje się realizacją polityki pamięci w zakresie historii i dziedzictwa polskiej myśli politycznej, ze szczególnym uwzględnieniem myśli konserwatywnej, chrześcijańsko-demokratycznej i narodowej. Jego celem jest również tworzenie podstaw naukowych dla rozwoju wiedzy o historii i dziedzictwie polskiej myśli politycznej oraz jej dalsze upowszechnianie.

Podczas niespełna rocznej działalności Instytut nawiązał już ścisłą współpracę z Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL w Warszawie, a także zorganizował m.in. konkurs na najciekawsze prace magisterskie i doktorskie związane z historią ruchu narodowego i katolicyzmu społecznego w Polsce.

Dyrektorem Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. R. Dmowskiego i I. J. Paderewskiego jest prof. Jan Żaryn.

MKiDN jest zaangażowane w tworzenie sieci muzeów – "to nasze wiano na stulecie odzyskania niepodległości" - mówił minister Gliński. Trwa budowa nowych muzeów, adaptacja siedzib lub opracowywanie wystaw, a także zwiększanie rangi muzeów samorządowych poprzez ich współprowadzenie. Nowoczesna sieć muzeów to już prawie 100 projektów realizowanych w całym kraju.

Na warszawskiej Cytadeli trwają zaawansowane prace przy budowie stałej siedziby Muzeum Historii Polski. To jeden z najnowocześniejszych tego typu obiektów powstających obecnie w Polsce i Europie. Na 45 tys. mkw. powstaną m.in. dwie powierzchnie wystawiennicze, sala kinowa i audytorium na ok. 600 osób. Na 7300 mkw. wystawy stałej znajdzie się ponad 3 600 oryginalnych obiektów.

29 lutego 2020 r. otwarto dla zwiedzających Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w Warszawie. To pierwsza instytucja poświęcona dwóm wybitnym postaciom polskiego Kościoła. Jej celem jest upamiętnienie roli, jaką odegrali św. Jan Paweł II i kardynał Stefan Wyszyński w najnowszej historii Polski oraz świata poprzez gromadzenie pamiątek po obu patronach, upowszechnianie wiedzy o ich dokonaniach i spuściźnie intelektualnej, jak również prowadzenie działalności edukacyjnej.

W przededniu 100. rocznicy Bitwy Warszawskiej, po niespełna 4 latach od wmurowania kamienia węgielnego, w Sulejówku koło Warszawy odbyło się uroczyste otwarcie Muzeum Józefa Piłsudskiego. W Sulejówku powstał nowoczesny kompleks muzealno-edukacyjny, rodzaj "parku kulturowego", o łącznej powierzchni 4 ha. Kompleks tworzy część historyczna (Drewniak – pierwszy dom Piłsudskich w Sulejówku, dworek Milusin – dom rodziny Piłsudskich w Sulejówku – dar żołnierzy dla ich wodza, Willa Bzów – dawna adiutantura, ogród i tereny zielone) oraz nowy budynek muzealny z wystawą stałą. Placówka została w całości sfinansowana z programu rządowego oraz ze środków MKiDN. Jest jedną z ponad 80 inwestycji muzealnych realizowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które mają służyć budowaniu polskiej tożsamości, edukacji kolejnych pokoleń oraz ochronie polskiego dziedzictwa kulturowego. Cały muzealny kompleks został wpisany na listę Pomników Historii.

W Lublinie dobiega końca realizowany przez muzeum projekt "Muzeum Lubelskie – ochrona dziedzictwa przeszłości i nowe wyzwania przyszłości: edukacja, nauka, innowacyjność, promocja regionu, turystyka". Projekt obejmował roboty budowlane, prace konserwatorskie i zakup wyposażenia dla dwóch obiektów należących do muzeum: głównej siedziby na Zamku Lubelskim w Lublinie oraz Muzeum XXIV Pułku Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego – Filii Oddziału Regionalnego w Kraśniku. Muzeum Lubelskie od 1 października zostało podniesione do rangi Muzeum Narodowego w Lublinie, a od 1 stycznia 2021 będzie instytucją państwową prowadzoną przez ministra kultury, dziedzictwa narodowego i sportu.

Po blisko dziesięciu latach w grudniu tego roku w Muzeum Narodowym w Warszawie zakończono rearanżację Galerii Sztuki Starożytnej. W nowej galerii znalazło się około 1800 uporządkowanych chronologicznie zabytków starożytnych cywilizacji Egiptu, Bliskiego Wschodu, Grecji i Rzymu. Zostały one poddane niezwykle starannej i gruntownej konserwacji, dzięki czemu odzyskały swój starożytny blask. W nowej Galerii Sztuki Starożytnej będzie można odbyć wyjątkową podróż w głąb czasu, do starożytnych kultur Egiptu, Bliskiego Wschodu, Grecji i Rzymu. Na wystawie można będzie zobaczyć m.in. tajemniczy sarkofag, skrywający w sobie mumię nieznanej kobiety. Zaprezentowany zostanie także niemal 10-metrowy, zapisany hieroglifami i ilustrowany papirus z Księgą Umarłych. Będzie też można spojrzeć w oczy szakalogłowego boga Anubisa, który – jak wierzyli Egipcjanie – pełnił rolę strażnika zaświatów. Na ekspozycji znalazła się także bogata ekspozycja greckich waz, które opatrzono przedstawieniami z mitologii i życia codziennego.

1 stycznia 2020 r. weszły także w życie podpisane w 2019 r. umowy ws. współprowadzenia muzeów: Podlaskiego w Białymstoku i Okręgowego w Sandomierzu.

W lutym w obecności premiera Mateusza Morawieckiego została podpisana umowa o utworzeniu i wspólnym prowadzeniu wraz z województwem śląskim, miastem Katowice i Archidiecezją Katowicką Panteonu Górnośląskiego w Katowicach.

8 czerwca został podpisany list intencyjny w sprawie zamiaru podjęcia przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego wspólnego z Gminą Miejską Kraków prowadzenia "Muzeum – Miejsce Pamięci KL Plaszow w Krakowie. Niemiecki nazistowski obóz pracy i obóz koncentracyjny (1942-1945)". Umowa ws. wspólnego prowadzenia Muzeum ma być zawarta na początku 2021 r. na 30 lat.

25 czerwca minister Gliński uczestniczył w podpisaniu Listu intencyjnego Muzeum Podlaskiego w Białymstoku oraz Fundacji im. ks. Jerzego Popiełuszko "Dobro" ws. powołania Muzeum Błogosławionego Księdza Jerzego Popiełuszko w Okopach – Oddziału Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. Oddział został formalnie ustanowiony 7 grudnia br. po zmianie zmiany statutu Muzeum Podlaskiego.

W listopadzie został podpisany list intencyjny z województwem dolnośląskim, w którym zadeklarowano działania na rzecz przekształcenia Muzeum Narodowego we Wrocławiu w państwową instytucji kultury i zawarcie odpowiedniej umowy nie później niż do końca 2021 r.

Z kolei 30 grudnia wicepremier, minister kultury Piotr Gliński oraz marszałek województwa małopolskiego Witold Kozłowski podpisali umowę w sprawie prowadzenia jako wspólnej instytucji kultury Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. Zawarcie umowy jest wypełnieniem zapisów listu intencyjnego podpisanego 25 czerwca br.

1 stycznia 2021 na mocy umowy z Miastem Ostrołęka powstanie nowa instytucja pod dotychczasową nazwą Muzeum Żołnierzy Wyklętych w Ostrołęce, która od 1 lutego 2021 r. będzie instytucją państwową podległą jedynie ministrowi kultury, dziedzictwa narodowego i sportu.

Co roku minister kultury dofinansowuje projekty kulturalne w ramach ponad 30 różnych programów (m.in. "Muzyka", "Film", "Edukacja kulturalna", "Kultura cyfrowa" czy "Ochrona zabytków"). Decyzją ministra budżet Programów na 2020 rok został zwiększony o 55 mln zł, do 390 mln zł. Ponadto, ze względu na epidemię zostały wprowadzone zmiany ułatwiające realizację projektów. Dzięki temu dofinansowanie otrzymało prawie 3 700 różnorodnych projektów.

Jednym z priorytetów MKiDN jest ochrona zabytków. Minister kultury konsekwentnie zwiększa budżet programu "Ochrona zabytków". W latach 2016-2020 na remonty i konserwacje polskich zabytków MKiDN przekazało aż 653 mln zł. To wzrost o 280 mln zł w stosunku do lat 2011-2015. Obecnie trwa rozpatrywanie wniosków złożonych w ramach edycji na 2021 rok.

W tym roku do grona współprowadzonych przez ministra kultury instytucji dołączyły - Teatr Wielki w Łodzi oraz Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach.

MKiDN przedłużyło również wsparcie dla pięciu instytucji kultury - Orkiestry Kameralnej Polskiego Radia AMADEUS, AUKSO Orkiestry Kameralnej Miasta Tychy, Filharmonii Kameralnej im. Lutosławskiego w Łomży, Teatru Dzieci Zagłębia im. Dormana w Będzinie, Teatru Muzycznego w Łodzi. Współprowadzenia przedłużono do 31 grudnia 2023 r.

Wśród inwestycji realizowanych przez MKiDN jest projekt kompleksowej termomodernizacji szkół artystycznych w całym kraju, który łącznie obejmie 139 placówek. Na koniec 2020 roku odnowione zostały już 104 szkoły.

W centrum Torunia powstaje także siedziba Europejskiego Centrum Filmowego CAMERIMAGE. Polski rząd przekaże na tę inwestycję 400 mln zł.

W mijającym roku zakończyła się z kolei budowa jednego z najnowocześniejszych archiwów w Europie – Archiwum Narodowego w Krakowie. Inwestycję w całości sfinansowało MKiDN. Jej koszt to 123 mln zł.

Resort kultury nie ustaje także w działaniach zmierzających do odnalezienia i odzyskania jak największej liczby dzieł sztuki zaginionych w wyniku II wojny światowej. Od 2016 MKiDN odzyskało już ponad 500 dzieł – nie tylko obrazy, ale też zabytkowe naczynia i rzeźby. W 2020 roku do polskich zbiorów powróciły: gotycki ołtarz Pietas Domini, obraz "Przy fortepianie" Jacka Malczewskiego, obraz "Gryka" Stanisława Masłowskiego oraz obraz "Chata w śniegu" Michała Gorstkina-Wywiórskiego.

Dzięki staraniom MKiDN od 2020 roku kultura bartnicza w Polsce została wpisana na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości. Decyzja o wpisie to kolejny sukces i drugi – po szopkach krakowskich – polski wpis na Reprezentatywnej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO.

W mijającym roku zrealizowano również II edycję programu "Kultura inspirująca", którego strategicznym celem jest promocja kultury polskiej za granicą, skierowanego do instytucji podległych i nadzorowanych przez MKiDN. Dzięki wparciu MSZ, polskich placówek dyplomatycznych oraz partnerów zagranicznych, pomimo trudnej sytuacji wynikającej z pandemii, ograniczeń działalności instytucji kultury oraz restrykcji związanych z przekraczaniem granic Instytucje zrealizowały 17 projektów na kwotę około 3 mln zł.

MKiDN udostępniło także pod adresem: https://katyn.miejscapamieci.gov.pl/ największy i najbardziej aktualny istniejący w sieci zbiór danych o polskich ofiarach Zbrodni Katyńskiej.

Od 2020 roku dostępna jest strona internetowa poświęcona Cmentarzowi Łyczakowskiemu we Lwowie. Zawiera ona ponad 8 tys. rekordów w bazie danych nagrobków, informacje o najważniejszych twórcach łyczakowskich rzeźb, a także efekty prac konserwatorskich przeprowadzonych ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.(PAP)

autor: Katarzyna Krzykowska

ksi/ dki/