Premierę dramatu autorstwa węgierskiego pisarza Gyorgy'a Spiro „Szalbierz”, zaprezentuje w sobotę Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. Reżyserem spektaklu, traktującego o związkach polityki i sztuki, jest Paweł Aigner.
„Szalbierz” to sztuka napisana na kanwie jednego z epizodów powieści Spiro pt. „Iksowie”, opowiadającej o legendzie polskiego teatru, ojcu sceny narodowej Wojciechu Bogusławskim. Akcja przedstawienia rozgrywa się w podupadającym, prowincjonalnym teatrze, w dniu premiery „Świętoszka” Moliera. Gościnnie główną rolę ma tu zagrać Bogusławski.
„+Szalbierz+ jest rodzajem satyry, po części literackiej, po części politycznej na związki polityki i sztuki, o których traktują rozliczne molierowskie dzieła. Może właśnie w +Świętoszku” widać jak władza wpływa na artystów, i jak chce wpływać na teatr i środki wyrazu (…)” - zauważył Aigner. Przypomniał, że francuski komediopisarz przed wystawianiem swoich sztuk musiał mierzyć się z naciskami politycznymi.
Zdaniem reżysera, przedstawienie może być dla widza także wycieczką po teatrze, którego publiczność nie zawsze ma okazję zobaczyć. Pierwsza część sztuki, jest bowiem zapisem prób teatralnych.
Druga część to „analiza wielkiego dramatu dokonana przez Bogusławskiego”. Rolę żyjącego na przełomie XVIII i XIX wieku artysty w kieleckiej inscenizacji kreuje Paweł Sanakiewicz. „Bogusławski to postać pełna sprzeczności (...) Dla mnie o tyle bliska, że pokazująca relacje między aktorami, także relację między aktorem i reżyserem – bardzo niejednoznaczną, zwłaszcza w dzisiejszych czasach w polskim teatrze, gdzie status aktora został zaniżony (…) – ocenił aktor.
Według reżysera istotną w inscenizacji jest postać dyrektora teatru, granego przez Mirosława Bielińskiego. „To postać, która próbuje pogodzić dwie sprzeczności. Rozumie, iż żeby teatr mógł funkcjonować, to musi komuś sprzyjać – konkretnie jakiejś władzy. Ale z drugiej strony jest w nim rozdarcie (…) Chciałby czegoś innego, prawdziwej wypowiedzi, zrobić coś na opak. Ale wie, że jak tego zapragnie, to straci teatr, a aktorzy pracę” – opisywał Aigner.
„Zawsze jest władza - co pada w tekście (…) Ale zawsze jest teatr i zawsze to będzie ze sobą się nie zgadzało. Po to zresztą jest teatr” – podkreślił reżyser.
Autorem muzyki do sztuki, która pełni w niej rolę chóru greckiego, jest Piotr Klimek. „+Szalbierz+ jest w pewnym sensie przypowieścią o współczesności, mówi bardzo wiele o Polakach, o naszej kondycji, wewnętrznej przekorze, o naszej umiejętności stawania okoniem, w sytuacjach, w których łatwiej i wygodnie byłoby się poddać i dostosować. Ponieważ nie jest to powiedziane wprost, muzyka pełni tu rolę komentatora, który nie używa słów, by jednak powiedzieć, że to się nie dzieje w XIX w. tylko w pewnym sensie bez przerwy” – wyjaśnił Klimek.
Scenografię do inscenizacji stworzyła Magdalena Gajewska, a kostiumy – Zofia de Ines.
Paweł Aigner (ur. w 1968 r.) jest aktorem i reżyserem, absolwentem Wydziału Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatralnej w Białymstoku. W latach 1993-2004 był związany z Białostockim Teatrem Lalek. Za role w spektaklach tej sceny, wyróżniono go m. in. – nagrodą na III Toruńskich Spotkaniach Teatrów Lalek (2006 r.).
Reżyserią zajął się pracując nad inscenizacją „Kandyda czyli optymizmu” wg Woltera w Teatrze „Baj Pomorski” w Toruniu, a następnie w Teatrze Lalki, Maski i Aktora Groteska w Krakowie. Przedstawienie zdobyło Grand Prix na IX Festiwalu Komedii „Talia”. Za realizację „Zielonego wędrowca” Liliany Bierdiajewskiej w Teatrze Lalek „Banialuka” w Bielsku-Białej otrzymał w 2006 r. m.in. Złotą Maskę za Najlepszy Spektakl Roku dla Dzieci. W 2013 r. na XXVI Ogólnopolskim Festiwalu Teatru Lalek wyreżyserowany przez niego spektakl toruńskiego teatru „Najmniejszy bal świata”, zdobył nagrodę dla najlepszego przedstawienia.
Gyorgy Spiro (ur. w 1946 r.) jest teatrologiem, poetą, autorem pięciu powieści i ponad dwudziestu dramatów. Przekładał na węgierski poezje Miłosza, Barańczaka, Zagajewskiego a także „Ślub” Gombrowicza i „Wesele” Wyspiańskiego. W 1990 r. Spiro wydał powieść „Mesjasze”, której głównym bohaterem jest Andrzej Towiański. Książka została wydana po polsku w 2009 r., a rok później została nagrodzona Angelusem.
Książka „Iksowie”, która na Węgrzech ukazała się w 1981 r., w Polsce została uznana za skandalizującą, m. in. za kpiny z polskich bohaterów narodowych. Jej pierwszy polski przekład pióra Mieczysława Dobrowolnego, ukazał się w 2013 r.
„Szalbierza” wystawiono w Polsce po raz pierwszy w 1987 r. w Teatrze Ateneum w Warszawie w reżyserii Macieja Wojtyszki. W inscenizacji Teatru Telewizji z 1991 r. w roli głównej wystąpił Tadeusz Łomnicki. (PAP)
ban/ dym/
