Tomasz Stańko: jazz to koncert

Tegoroczna, 14. odsłona festiwalu Jazzowa Jesień w Bielsku-Białej odbywa się od 15 do 20 listopada w Bielskim Centrum Kultury. Wystąpi m.in. duet Wadada Leo Smith/ Vijay Iyer, Avishai Cohen Quartet, Jakob Bro Trio, Craig Taborn, Kolossus, a nowy projekt zaprezentuje Tomasz Stańko, jeden z najpopularniejszych polskich trębaczy i dyrektor artystyczny imprezy.

PAP: Chyba nie uciekniemy od tematu amerykańskich wyborów prezydenckich. Jak tłumaczy pan zwycięstwo Donalda Trumpa?

Tomasz Stańko: Nie uciekniemy, nie mamy szans. Świat się zmienia, to się czuje. Pomyślałem sobie wczoraj, że ja nie mogę jednak dzielić swojego życia na "za komuny" i "po komunie". Odkąd skończyłem 20 lat żyłem własnym życiem, jazzem. Nie czułem się uwiązany, nie czułem cenzury. Oczywiście, wiedzieliśmy jaka jest sytuacja w kraju, ale było życie poza polityką - w Krakowie pojawili się pierwsi polscy hipisi, były kawiarnie artystyczne, Piwnica pod Baranami. Czułem się wolny. Wszystkie moje liberalne, internacjonalne poglądy na świat towarzyszyły mi przez całe życie, zawsze były jakoś wokół mnie, nie tylko we mnie. Teraz to się zmienia.

PAP: Jazz ze swej natury jest nastawiony na internacjonalizm, współpracę różnych artystów z różnych krajów, wychodzących z różnych estetyk, różnych światów, języków i doświadczeń życiowych.

T. S.: Teraz to się zmienia. Ludzie są sfrustrowani, czują się odepchnięci. Duża część społeczeństwa jest niezadowolona. Ludzie, którzy są pokrzywdzeni, niespełnieni w życiu doprowadzili do tego, że po latach narastania tych uczuć zagłosowali na Donalda Trumpa. Poddani populistycznym tendencjom, reagują na tego typu wodzów. Chwytają się czegokolwiek w nadziei na zmianę.

PAP: Roger Daltrey, wokalista The Who, powiedział ostatnio, że muzyka rockowa doszła do ściany, zamieniła się w muzealną skamielinę, a jedynymi muzykami, którzy mówią coś ważnego i aktualnego są raperzy. Co z jazzem? Czy takie przemiany to okazja dla jazzu do ponownego "włączenia się w obieg"?

T. S.: Jazz staje się coraz bardziej muzyką klasyczną. Jest muzyką zawodową, która coraz bardziej zajmuje się problemami technicznymi. Jest wyrafinowana w swojej harmonii i formie. Jest także muzyką improwizowaną i ta improwizacyjność jest jej być może najważniejszą cechą. W związku z tym jazz idzie trochę bokiem. Jak muzyka klasyczna czy poważna, ma swoją widownię, ponieważ ludzie słuchają każdej dobrej muzyki.

Jadę teraz na festiwal do Bielska, gdzie publiczność jest bardzo wyrafinowana, osłuchana. Włodarze miasta, jak prezydent Jacek Krywult czy dyrektor Bielskiego Centrum Kultury Władysław Szczotka, serwują jej co roku od lat wspaniałą ofertę. Widownia ufa organizatorom i wie, że zapewniony jej zostanie program wysokich lotów. Przychodzą, wierzą i są wspaniałą publicznością.

W tym roku widownia będzie mogła wysłuchać programu, złożonego z ECM-owskich produkcji. Wszystkie te projekty mają znakomite recenzje, zostały świetnie przyjęte przez krytykę. Wciąż jest to jednak muzyka, która wymaga skupienia, podobnego do tego, którym musimy się wykazać, gdy słuchamy muzyki poważnej.

PAP: Jednocześnie jazzmani chętnie odnosili się do spraw polityczno-społecznych, nawet jeśli dziś robią to nieco rzadziej. Na festiwal zaprosił pan trębacza Wadadę Leo Smitha, znanego z politycznego zaangażowania.

T. S.: Dużo muzyków włącza się w politykę, zwłaszcza free-jazzowych. Wadada to guru, przedstawiciel starszej generacji. Ja osobiście nie jestem człowiekiem walczącym, przepychającym się. Staram się raczej unosić nad zjawiskami, których nie potrafię zrozumieć. Cały rozwój polega na tym, że posuwamy się trochę naprzód, potem musimy się trochę cofnąć, by móc iść dalej do przodu. Pewnego typu ludzie prą ze swoimi koncepcjami naprzód, promując różne koncepcje społeczne, ekonomiczne. Ale wiadomo przecież, że za jakiś czas - wcale nie długi - te koncepcje też upadną, przestaną odnosić się do rzeczywistości.

Państwa w końcu przestaną istnieć. To pewne, dyskutować można tylko o tym, kiedy to się stanie. Ale konieczne są także pewne cofnięcia. Ludzie boją się zmian, szukają "ojców", którzy je zatrzymają albo bezpiecznie przez nie przeprowadzą. I ci "ojcowie" się objawiają.

Smith zagra w duecie z pianistą Vijayem Iyerem. To wspaniałe spotkanie dwóch wielkich improwizatorów. Pochodzą z różnych pokoleń, różnych światów, różnych technik. Ale na tym polega granie jazzu, na szukaniu ciekawych połączeń, które potrafią zaprowadzić do czegoś odkrywczego. Im mniej do siebie - pozornie - pasują muzycy, tym ciekawiej może zaprezentować się muzyczny dialog między nimi.

PAP: Co jeszcze w tegorocznym programie uważa pan za szczególne wydarzenie?

T. S.: Kolossus. Po raz pierwszy słyszałem ich w Nowym Jorku, bierze w tej grupie udział cały kwiat brooklyńskich muzyków, Mary Halvorson, Kris Davis, Tomas Fujiwara no i lider Michael Formanek. Świetny skład, wielu młodych muzyków. Ciężko było namówić do przyjazdu tak wielki big-band, ale udało się.

Oczywiście solowy koncert wspaniałego pianisty Craiga Taborna. Zagra także świetne Jakob Bro Trio z Thomasem Morganem i Joeyem Baronem - melancholia jak z Larsa von Triera. Ja zaprezentuję premierowy projekt, z Davidem Virellesem, Reubenem Rogersem i Marcusem Gilmorem. Mam doskonały skład. Gerald Cleaver nie mógł zagrać ze mną tym razem, zastępuje go fantastyczny Marcus Gilmore, wnuk Roya Haynesa. Wystąpi też świetny trębacz Avishai Cohen, którego płyta - wyprodukowana przez Manfreda Eichera w ECM - idzie przez Europę jak burza. Bardzo cieszę się na ten festiwal.

PAP: Często mam wrażenie, że Eicher przesadza z wygładzaniem swoich nagrań. Muzyka, nagrywana w słynnej monachijskiej wytwórni traci przez to "pazur", jest przeprodukowana.

T. S.: ECM to dziś najsilniejsza wytwórnia. W dobie kryzysu Manfred powiększył czterokrotnie swoje wydawnictwo. Wydaje cztery razy więcej płyt! W dzisiejszych czasach! To zdumiewające. Ma najciekawsze rzeczy, najlepszych muzyków. Nie nagrywa "brudnej" muzyki, taką ma swoją estetykę i cechę charakterystyczną swojej wytwórni. A rzeczywistość przyznaje mu rację. Nie ma takiego drugiego producenta, który przez tyle lat utrzymałby popularność i jedność swojej wytwórni. Nie nagrywa też zbyt wielu płyt koncertowych, a osobiście uważam, że jazz to koncert. Na żywo gram inaczej niż na płytach.

Szczegółowy program tegorocznej edycji festiwalu Jazzowa Jesień dostępny jest na stronie internetowej www.jazzowajesien.pl .

Rozmawiał Piotr Jagielski (PAP)

pj/ agz/