Blisko 6 mln zł zostało przeznaczonych na prace remontowe i restauracyjne obiektów polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą w rozpoczynającym się właśnie nowym sezonie konserwatorskim.
Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA kontynuuje renowację obiektów polskiego dziedzictwa kulturowego znajdujących się poza granicami kraju. Rozpoczyna również nowe projekty konserwatorskie, m.in. na Ukrainie, Litwie, we Francji czy w USA. Koszt zaplanowanych prac wynosi prawie 6 mln zł.
"W minionym roku udało się nam przeprowadzić wiele ważnych i pilnych prac ratunkowych oraz konserwatorskich, których celem było zachowanie i utrwalenie materialnych śladów polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą" – mówi Piotr Ługowski, szef Programu Ochrona w Instytucie POLONIKA. – W tym roku będziemy kontynuowali prowadzone wcześniej prace, ale rozpoczniemy również zupełnie nowe projekty".
Finansowane one będą, podobnie jak w ubiegłych latach, przez Instytut lub Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Obiekty polskiego dziedzictwa kulturowego, które Instytut POLONIKA otoczy w bieżącym roku opieką, znajdują się niemal na całym świecie, m.in. na terenach dawnych ziem wschodnich Rzeczypospolitej ‒ na Ukrainie, Litwie, Łotwie, a także we Francji, Włoszech, Szwecji i Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.
Prace konserwatorskie na Ukrainie
Duża część prac została zaplanowana na terenach dawnych ziem wschodnich, m.in. na Ukrainie, gdzie znajduje się wiele obiektów polskiego i ukraińskiego dziedzictwa kulturowego wymagających konserwacji. Jednym z ważniejszych projektów konserwatorskich, kontynuowanych w tym roku przez Instytut, jest konserwacja fresków na sklepieniu nawy głównej kościoła pojezuickiego we Lwowie, obecnie greckokatolickiej cerkwi garnizonowej pw. św. św. Piotra i Pawła. Polsko-ukraiński zespół konserwatorów pracować będzie pod kierownictwem dr. Pawła Bolińskiego z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Zespół będzie kontynuował rozpoczętą w ubiegłym roku renowację iluzjonistycznych fresków autorstwa Franciszka i Sebastiana Ecksteinów. Po zakończeniu etapu technicznego według autorskiej metody dr. Bolińskiego, rozpocznie się estetyczna konserwacja malowideł, której termin zakończenia przewiduje się na rok 2020.
W minionych latach prace w kościele jezuitów współfinansowały: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Instytut POLONIKA oraz parafia św. św. Piotra i Pawła, a koordynowało je Stowarzyszenie na rzecz Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KONFEDERACJA. Od 2019 r. całość prac przy malowidłach Ecksteinów finansuje i koordynuje Instytut POLONIKA oraz parafia garnizonowa.
Instytut będzie również kontynuował prace we lwowskiej katedrze ormiańskiej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W ubiegłym roku zakończyła się konserwacja malowideł ściennych Jana Henryka Rosena w prezbiterium katedry, w tym roku zaś zostanie przeprowadzona konserwacja mozaiki ukazującej Świętą Trójcę, autorstwa Józefa Mehoffera, zdobiącej sklepienie kopuły katedry. Renowacja mozaiki przypada w okrągłą, 150. rocznicę urodzin Józefa Mehoffera i będzie zwieńczeniem prac konserwatorskich prowadzonych w katedrze ormiańskiej w ubiegłych latach.
Prace kontynuowane będą na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Na przestrzeni ostatnich lat w ramach polsko-ukraińskiej współpracy, na cmentarzu Łyczakowskim poddano renowacji już ponad sto nagrobków, które są przykładem wspólnego dziedzictwa kulturowego Polski i Ukrainy. W tym roku Instytut POLONIKA planuje objąć opieką znajdujące się na cmentarzu Łyczakowskim formy małej architektury, jakimi są kaplice cmentarne. Instytut przygotowuje się do rozpoczęcia renowacji okazałej i bardzo zniszczonej kaplicy Krzyżanowskich, planując przy tym zakończenie projektu na 2020 r.
Kolejnym projektem konserwatorskim, do którego realizacji przygotowuje się Instytut, jest remont i konserwacja schodów prowadzących do barokowego kościoła św. Antoniego oraz znajdującej się na schodach rzeźby Immaculaty i adorujących ją puttów.
Mieszczący się w sercu Łyczakowa kościół św. Antoniego zajmuje szczególne miejsce w historii Lwowa – jako jeden z nielicznych kościołów był nieprzerwanie czynny w czasach ZSRS. Również obecnie pełni ważną funkcję w życiu miasta dzięki ojcom franciszkanom, którzy prowadzą w nim aktywność społeczną i dobroczynną. Kościół św. Antoniego wpisał się również pośrednio w historię polskiej literatury, to w nim bowiem ochrzczony był Zbigniew Herbert.
Bardzo ważnym, rozpoczętym w ubiegłym roku projektem Instytutu POLONIKA jest kompleksowa renowacja zabytkowej, siedemnastowiecznej fasady dawnej kolegiaty Świętej Trójcy w Ołyce na Wołyniu. W momencie rozpoczęcia prac w 2018 r. zniszczenia tynków obejmowały ok. 80 proc. powierzchni elewacji. Mimo że świątynia została przywrócona wiernym w 1990 r., dopiero w roku 2013, kiedy stan budynku był już krytyczny, Fundacji Dziedzictwa Kulturowego udało się rozpocząć prace ratunkowe, finansowane w znacznej mierze z funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Senatu RP.
W 2018 r. Instytut POLONIKA rozpoczął projekt restauracji fasady kolegiaty, który poprzedziły specjalistyczne badania. Głównym celem podjętych prac remontowo-konserwatorskich było zatrzymanie degradacji zabytkowej fasady oraz zabezpieczenie jej przed dalszym zniszczeniem. W dalszej kolejności zaplanowane są działania przywracające walory estetyczne barokowej elewacji frontowej, w tym odnowienie ozdabiających fasadę płaskorzeźb i rzeźb w niszach, wieńczącego ją tympanonu, kamiennych elementów architektonicznych oraz marmurowego portalu wraz z drzwiami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Zakończenie tego etapu prac jest planowane na jesień br. Realizatorem projektu jest Fundacja Dziedzictwa Kulturowego z funduszy Instytutu POLONIKA.
Kolejnym projektem, który będzie w tym roku realizowany na Ukrainie nakładem Instytutu POLONIKA, jest konserwacja malowideł w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Winnikach. Jest to przede wszystkim polsko-ukraiński projekt edukacyjny o charakterze warsztatu. Biorą w nim udział studenci ze Lwowa pod kierunkiem dra Pawła Bolińskiego. Celem tego projektu jest nie tylko konserwacja malowideł, lecz także wykształcenie grona fachowców w dziedzinie konserwacji malowideł ściennych. Jeżeli taka formuła warsztatu się sprawdzi, Instytut będzie dążył do kontynuowania współpracy polskich i ukraińskich uczelni w trakcie dalszych projektów konserwatorskich prowadzonych w przyszłości na Ukrainie.
Instytut przeprowadzi również konserwację techniczną XVIII-wiecznych malowideł w kaplicy św. Anny w kościele parafialnym św. Bartłomieja w Drohobyczu. Autorem malowideł jest Antoni Solecki, sam zaś kościół jest jednym z najciekawszych kościołów zachowanych na dawnych ziemiach wschodnich o średniowiecznych korzeniach.
W tym roku Instytut POLONIKA będzie również prowadził projekty w Berdyczowie i Tywrowie. W kościele karmelitów bosych w Berdyczowie trwa przygotowanie dokumentacji projektowej, która posłuży do wykonania izolacji przeciwwilgociowej i osuszenia dolnego kościoła, gdzie w przyszłości ma powstać Muzeum Twierdzy Berdyczowskiej.
W kościele św. Michała Archanioła w Tywrowie Instytut POLONIKA sfinansuje odrestaurowanie obrazu Matki Bożej Tywrowskiej – prace konserwatorskie wykona Lesya Hanulyak, stypendystka Programu Stypendialnego Ministra Kultury Gaude Polonia.
Instytut POLONIKA będzie również kontynuował prowadzone we współpracy z Fundacją Dziedzictwa Kulturowego prace konserwatorskie kamiennego fryzu na elewacji kolegiaty św. Wawrzyńca w Żółkwi oraz na cmentarzu bazyliańskim w Krzemieńcu.
W Krzemieńcu w 2019 r. Instytut planuje drugi etap prac konserwatorskich na cmentarzu bazyliańskim, gdzie spoczywają m.in. profesorowie słynnego Liceum Krzemienieckiego. Konserwacji zostaną poddane nagrobki Józefa Sandersa (Josepha Saundersa), rytownika, wykładowcy historii sztuk pięknych, profesora Uniwersytetu Wileńskiego oraz nagrobek najprawdopodobniej jego córki – Julii Sanders.
Prace konserwatorskie na Białorusi
W planach jest m.in. przeprowadzenie remontu domu w Starych Wasiliszkach, w którym przez 19 lat mieszkał Czesław J. Wydrzycki, bardziej znany jako Czesław Niemen. Instytut sfinansuje m.in. remont dachu, który obecnie jest pokryty eternitem, a przed laty był kryty gontem. Liczni turyści odwiedzający znajdujące się w budynku muzeum Czesława Niemena będą mogli zauważyć efekt tych prac jeszcze w tym roku.
Prace konserwatorskie na Litwie
W Wilnie Instytut przygotowuje się do rozpoczęcia skomplikowanego procesu konserwatorskiego monumentalnego i bardzo zniszczonego obrazu przedstawiającego „Pożegnanie św. św. Piotra i Pawła” autorstwa Franciszka Smuglewicza. Obraz znajduje się w ołtarzu głównym jednego z najciekawszych kościołów w Wilnie fundacji rodziny Paców – w kościele św. św. Piotra i Pawła na Antokolu.
Kościół bernardynów św. św. Franciszka i Bernarda w Wilnie
Instytut włączy się również w konserwację malowideł w prezbiterium Kościoła bernardynów św. św. Franciszka i Bernarda w Wilnie bernardynów, w którym wcześniejsze prace były prowadzone przez MKiDN.
Prace konserwatorskie na Łotwie
Na Łotwie Instytut będzie kontynuował rozpoczęte w ubiegłym roku prace konserwatorskie w kościele parafialnym pw. św. Ludwika w Krasławiu. W 2018 r. konserwacji został poddany ołtarz boczny wraz ze znajdującym się w nim obrazem Matki Boskiej, w tym roku zaś odrestaurowany będzie bliźniaczy ołtarz boczny z obrazem „Najświętsze Serce Jezusa” autorstwa Józefa Peszki przedstawiający.
Również na Łotwie, na przykościelnym cmentarzu w miejscowości Drycany, znajduje się kwatera grobowa rodziny Manteufflów z miejscem ostatecznego spoczynku Gustawa Manteuffla – myśliciela, prawnika, historyka, kulturoznawcy, muzykologa, etnologa, genealoga, tłumacza, znawcy sztuki i architektury, autora licznych publikacji poświęconych Inflantom. Kwatera ta została w 2006 r. poddana kompleksowym pracom konserwatorskim z funduszy MKiDN. Wtedy również na grobie Gustawa Manteuffla ustawiona została nowa marmurowa tablica z inskrypcją upamiętniająca tego niezwykłego badacza. Płyta ta w 2015 r. uległa zniszczeniu przez spadający konar drzewa i w tym roku nakładem Instytutu POLONIKA została wymieniona na nową, wykonaną z białego karraryjskiego marmuru.
Europa Zachodnia i Ameryka
Kolejnym bardzo ważnym kierunkiem zainteresowań Instytutu POLONIKA jest działalność polskiej emigracji politycznej i zarobkowej na terenie Europy Zachodniej oraz obu Ameryk. Już w ubiegłym roku Instytut prowadził działania w krajach za zachodnią granicą Polski. W 2019 r. prace te będą kontynuowane, rozpoczną się również nowe projekty.
"Należy pamiętać o tym, że działania podejmowane przez Instytut nie skupiają się wyłącznie na obszarach ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej – podkreśla dyrektor Instytutu POLONIKA Dorota Janiszewska-Jakubiak. – Charakter naszych projektów w dużej mierze zależy od obszaru geograficznego, na którym są one realizowane, oraz od lokalnych uwarunkowań historycznych, społecznych i politycznych. W przypadku ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej priorytetem jest ratowanie zabytków przed ich bezpowrotną utratą, natomiast na terenie Europy Zachodniej i obu Ameryk cenne obiekty polskiej kultury wymagają jedynie objęcia opieką konserwatorską".
Prace konserwatorskie we Francji
We współpracy z Towarzystwem Opieki nad Polskimi Pamiątkami i Grobami Historycznymi we Francji zostanie przeprowadzona konserwacja kolejnych nagrobków na cmentarzu w Montmorency pod Paryżem. Renowacji zostanie poddany m.in. nagrobek Olgi Boznańskiej oraz neogotycka kaplica Jaroszyńskich. Cmentarz w Montmorency (zwany często polską nekropolią) jest największym cmentarzem emigracji polskiej, w związku z czym Instytut POLONIKA dąży do objęcia go stałą opieką i systematycznego prowadzenia na nim prac konserwatorskich.
We francuskiej miejscowości Montrésor znajduje się zamek o tej samej nazwie, który został zakupiony przez Różę z Potockich Branicką dla jej syna Ksawerego w połowie XIX w., a obecnie pozostaje w rękach rodziny Reyów. Instytut POLONIKA rozpoczyna prace badawcze obejmujące wyposażenie zamkowe oraz przygotowuje projekt remontu i konserwacji kaplicy grobowej Branickich i Reyów znajdującej się na miejscowym cmentarzu.
Prace konserwatorskie w USA
Instytut będzie również kontynuował rozpoczęty w ubiegłym roku projekt konserwatorski prowadzony we współpracy z Muzeum Polskim w Ameryce w Chicago. W tym roku konserwacji zostanie poddanych ponad 20 obrazów polskich artystów znajdujących się w zbiorach muzeum. Konserwacja jest elementem przygotowań do obchodów 80-lecia Wystawy Światowej w Nowym Jorku, która odbyła się w 1939 r. Prezentowane na niej polskie dzieła sztuki obecnie znajdują się w chicagowskim muzeum, a jesienią tego roku zostaną zaprezentowane podczas wystawy czasowej.
Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego znajdującego się poza współczesnymi granicami polski jest jednym z podstawowych działań Instytutu POLONIKA realizowanych w ramach Programu Strategicznego „Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą”. Prócz prac remontowych i konserwatorskich Instytut prowadzi również prace badawcze oraz projekty popularyzujące polskie dziedzictwo kulturowe. Więcej informacji na temat bieżącej działalności Instytutu można znaleźć na stronie internetowej www.polonika.pl.
Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA został powołany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 18 grudnia 2017 r. jako wyspecjalizowana państwowa instytucja kultury, której celem jest zachowanie materialnych śladów kultury polskiej za granicą oraz kształtowanie świadomości Polaków na temat ich dziedzictwa kulturowego. Do osiągania tych celów służy system zarządzania projektami poprzez trzy Programy Strategiczne – Ochrona, Badania oraz Popularyzacja polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. (PAP)
msz/ abe/
