O historii ideologii i polityce ONR "Falangi" opowiada Jan Józef Lipski na przykładach publicystyki sympatyków przedwojennej "Falangi" - książka "Idea Katolickiego Państwa Narodu Polskiego" trafiła do księgarń.
Książka po raz pierwszy ukazała się w 1994 r., trzy lata po śmierci jej autora. Swoje dzieło poświęcone myśli ONR "Falangi" Lipski zaczął spisywać jeszcze w latach 50. Jak przypomina we wstępie do nowego wydania "Idei Katolickiego Państwa Narodu Polskiego" Andrzej Friszke, "obawiał się wtedy, że ludzie +Falangi+, skupieni w Stowarzyszeniu +Pax+ Bolesława Piaseckiego mogą znów sięgnąć po władzę i wpływy".
Studia Lipskiego wynikały z "obawy i przerażenia wizją polskości, którą niosło to ugrupowanie". "Lipski nie poprzestał jednak na ogólnym potępieniu, ale przeprowadził analityczne badania i opisał ideologię oraz cele polityczne tej grupy na podstawie wydawanej przez nią prasy" - tłumaczy Friszke.
Po jej ukończeniu Lipski nie mógł wydać swojej książki. Władze nie dopuściły również do wygłoszenia referatu o "Falandze" w Klubie Krzywego Koła, a Lipski został dodatkowo usunięty z Państwowego Instytutu Wydawniczego. "Opracowanie książki o przedwojennym faszyzmie polskim stało się powodem represji w komunistycznej Polsce. Dlaczego? Powód był jeden - rządząca partia nie chciała, by przypominano przedwojenne dokonania jej aktualnego sojusznika. Książka Lipskiego pozostała w maszynopisie przez wiele lat" - przypomina autor wstępu do publikacji.
"Zacząłem swą pracę w 1957 roku. Napisałem wówczas w ciągu dwóch lat prawie całą książkę, jednak z lukami. Różne perypetie późniejsze zdekompletowały pracę. Podczas którejś kolejnej rewizji służba bezpieczeństwa zabrała ją, ale zwróciła, a braki, które wówczas powstały, tłumaczyły się raczej bałaganem niż jakimś konkretnym zamiarem. Natomiast bardzo obszerny, istniejący tylko w rękopisie rozdział o antysemityzmie ONR +Falangi+ został mi po prostu ukradziony, przez nierzetelność osoby, której rękopis pożyczyłem - i wywieziony za granicę (...) Rozdział ten, który tu zostaje przedstawiony czytelnikowi, napisany został zupełnie na nowo" - tłumaczy Lipski.
Do swojego dzieła powrócił dopiero w 1979 r. po śmierci Bolesława Piaseckiego. Opublikował obszerny fragment w "Krytyce". "Zapewne powrót do sprawy dyktowała mu obawa przed możliwym rozwojem sytuacji. Widział narastającą akceptację dla brutalności po stronie władzy oraz odradzanie się myślenia nacjonalistycznego w niektórych środowiskach opozycji" - stwierdza Friszke.
Prof. A. Chojnowski: Program cywilizacyjny ONR-u miał opierać się na duchu hierarchii i działania totalnego
Jak przypomina Lipski w swojej książce, Obóz Narodowo-Radykalny (ONR) powstał w wyniku rozłamu w Stronnictwie Narodowym w roku 1934. "Wówczas szeregi Stronnictwa Narodowego opuściła liczna grupa młodych działaczy, wywodząca się politycznie z rozwiązanego wcześniej przez władze sanacyjne Obozu Wielkiej Polski. Nie odpowiadały im wciąż wpływowe w SN tradycje demokratyczne, reprezentowane przez +starych+, tracących w Stronnictwie z roku na rok znaczenie, niemniej jednak wciąż jeszcze wpływowych. ONR był już natomiast organizacją typu faszystowskiego" - pisze autor "Dwóch ojczyzn, dwóch patriotyzmów".
Lipski ukazuje próbę wykorzystania katolicyzmu przez skrajnych nacjonalistów. Nie uważał on wiary katolickiej za spójną z myśleniem totalitarnym. Katolickie Państwo Narodu Polskiego nie miało w jego oczach nic wspólnego z katolicyzmem. By ukazać sposób myślenia narodowców o ojczyźnie, religii, kulturze czy roli Polski w świecie, autor sięga do źródeł, obszernie cytując takie pisma jak "Kuźnica", należąca do prasy ONR "Falangi", "Młoda Polska", "Pro Christo" czy "Ruch Młodych".
"Książka ta nie powinna być interpretowana jako atak na jakąkolwiek formację polityczną współczesnej Polski. Lipski w swych studiach pisał o historii, zmarł w roku 1991" - podkreśla w nocie od edytora Łukasz Garbal. "Nie uważał katolicyzmu za predystynowany do tendencji totalitarnych (...), negował też skojarzenie prawicy z faszyzmem (...). Stanowisko Lipskiego było umiarkowane, nie radykalne - szukał zawsze porozumienia przeciw różnym formom totalizmu" - zastrzega.
Jan Józef Lipski (ur. 1926 - zm. 1991) był krytykiem i historykiem literatury, publicystą, żołnierzem AK i Szarych Szeregów. Brał udział w powstaniu warszawskim, działał w opozycji demokratycznej okresu PRL, był współzałożycielem Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej "KOR", a także przewodniczącym Polskiej Partii Socjalistycznej.
Książka "Idea Katolickiego Państwa Narodu Polskiego" Lipskiego ukazała się nakładem wydawnictwa Krytyki Politycznej. (PAP)
pj/ agz/
