Sowieccy jeńcy. Fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
79 lat temu Niemcy utworzyli w KL Auschwitz obóz pracy dla jeńców sowieckich. Wielu z uwięzionych było Polakami, których Sowieci wcielili do Armii Czerwonej. Obóz istniał do ewakuacji Auschwitz w styczniu 1945 r. Trafiło do niego co najmniej 15 tys. jeńców. Przeżyli nieliczni.
Pierwszych kilkuset jeńców, głównie komisarzy, Niemcy deportowali do Auschwitz jeszcze w lipcu 1941 r., krótko po napaści na swojego niedawnego sojusznika. W ciągu kilku dni wszyscy zostali oni zamordowani podczas pracy lub przez SS.
Ok. 15 września 1941 r. SS wydzieliło dziewięć bloków w KL Auschwitz. Ogrodzili je drutem kolczastym pod napięciem. Między dwoma z nich mieściła się brama wejściowa, nad którą umieszczony został napis "Russisches Kriegsgefangenen Arbeitslager".
Największa egzekucja w KL Auschwitz
Pierwsi jeńcy trafili tam 7 października. Była to grupa 2014 żołnierzy z obozu jenieckiego Lamsdorf (Łambinowice koło Opola). Byli w stanie skrajnego wyczerpania fizycznego i psychicznego. W tym miesiącu Niemcy deportowali ogółem ok. 10 tys. jeńców z Lamsdorfu, a także z obozu Neuhammer (Świętoszów).
Następny transport liczył ok. 600 jeńców. Umieszczono ich w piwnicach bloku 11. 3 września 1941 r. wraz z grupą 250 chorych Polaków i 10 innych więźniów skazanych na śmierć, zostali zgładzeni w czasie pierwszego masowego uśmiercania cyklonem B. Wśród jeńców także byli Polacy. Mówili o tym więźniowie, który wynosili zwłoki. W kieszeniach mundurów znajdowali m.in. dokumenty z polskimi nazwiskami.
Polacy w KL Auschwitz
"Wyjmowaliśmy te dokumenty, oglądali i oddawali esesmanom. (…) W pewnej chwili zauważyłem podpis pisany alfabetem łacińskim. (…) Co najmniej trzecia część tych dokumentów, co przeszły przez moje ręce miała polskie podpisy i polskie imiona. Mariany, Kazimierze, Zbigniewy, Stanisławy, Wojciechy powtarzały się bardzo często. Byli to młodzi chłopcy z okolic Stanisławowa, Stryja, Sambora i Lwowa" – wspominał po wojnie były więzień Kazimierz Hałgas.
Nie zachowały się żadne dokumenty obozowe, które pozwoliłyby odtworzyć wykaz nazwisk jeńców wówczas zgładzonych.
Zdaniem historyka dr. Adama Cyry, Polacy w sowieckich mundurach pochodzili przede wszystkim z Kresów Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej. "Zostały one zajęte w wyniku agresji z 17 września 1939 r., a następnie (…) włączone do Związku Sowieckiego. Mieszkańcy (…) poddani zostali represjom przez okupanta" – pisał na swym blogu historycznym.
Na podstawie dekretu sowieckich władz z 29 listopada 1939 r. mieszkańcom zajętych terenów II RP nadawano przymusowo obywatelstwo ZSRS. "Narzucanie obywatelstwa miało na celu m.in. usankcjonowanie powołania tysięcy młodych Polaków do Armii Czerwonej. Część z nich w trakcie działań wojennych dostała się wraz z innymi jeńcami sowieckimi do niemieckiej niewoli" – wyjaśnił Cyra.
"Początki Zagłady Żydów w KL Auschwitz w świetle dokumentów"
Z pierwszymi deportacjami do obozu jenieckiego zbiegł się w czasie początek budowy obozu Auschwitz II-Birkenau. Niemcy zatrudnili przy tym jeńców. Zajmowali się oni m.in. rozbiórką domów po wysiedlonej ludności polskiej oraz melioracją i niwelacją terenu przeznaczonego dla potrzeb powstającego obozu.
Niemcy traktowali jeńców z wyjątkową brutalnością. Najtrudniejszym okresem była zima z 1941 na 1942 r. Pracowali ponad siły. Ubrani byli nierzadko tylko w drelichy, bez bielizny. Mrozy sięgały wówczas -35 st. C. Dziesiątkował ich głód. Chorych dobijano zastrzykami fenolu. Półżywi ginęli pod kolbami karabinów. W październiku 1941 r. życie straciło 1255 jeńców, w listopadzie 3726, w grudniu 1912. Dniem największej liczby zgonów był 4 listopada 1941 r. - zginęły 352 osoby.
Obóz jeniecki szybko pustoszał. Z początkiem marca 1942 r. więźniów przeniesiono do Auschwitz II-Birkenau. Przy życiu pozostało ich jedynie 945. Liczba wciąż malała. 1 kwietnia 1942 r. było ich już tylko 352, a 1 maja 1942 r. - 186. Wprawdzie docierały kolejne transporty, ale były coraz mniej liczne. W listopadzie 1943 r. zostało deportowanych 75 jeńców. 17 stycznia 1945 r. na ostatnim apelu stawiło się 96 jeńców sowieckich.
Ogółem spośród deportowanych ok. 12 tys. zostało objętych ewidencją obozową. 3 tys. nie zarejestrowano. Niemcy zabili ich wkrótce po przywiezieniu.
Sowieccy jeńcy wojenni byli pierwszą grupą więźniarską w obozie Auschwitz, której tatuowano numery ewidencyjne.
Jeńcy sowieccy w KL Auschwitz
Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 r., aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała także sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości. (PAP)
autor: Marek Szafrański
szf/ pat/
