Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie. Fot. PAP/P. Supernak
Cmentarz Wojskowy na Powązkach istnieje od 1912 roku; spoczywają tam - obok polskich żołnierzy - zasłużeni Polacy, m.in. Leszek Kołakowski, Bronisław Geremek, Jacek Kaczmarski. Na cmentarzu stanął także pomnik upamiętniający ofiary katastrofy smoleńskiej.
Cmentarz Wojskowy na Powązkach powstał w 1912 r., kiedy to z polecenia carskich władz wojskowych założono cmentarz prawosławny dla żołnierzy z rosyjskiego garnizonu warszawskiego. W listopadzie 1918 r. zarząd cmentarza przejęło polskie duszpasterstwo wojskowe. Wówczas nekropolia uzyskała nazwę Cmentarza Wojskowego na Powązkach.
Pierwsze mogiły żołnierzy Wojska Polskiego pochodzą z końca 1918 r. oraz z lat 1919 i 1920. Spoczywa w nich ponad 2,5 tys. żołnierzy, najwięcej z wojny polsko-bolszewickiej.
Cmentarz Wojskowy na Powązkach powstał w 1912 r., kiedy to z polecenia carskich władz wojskowych założono cmentarz prawosławny dla żołnierzy z rosyjskiego garnizonu warszawskiego. W listopadzie 1918 r. zarząd cmentarza przejęło polskie duszpasterstwo wojskowe. Wówczas nekropolia uzyskała nazwę Cmentarza Wojskowego na Powązkach.
W latach II Rzeczypospolitej kwaterę A-5 przeznaczono dla byłych legionistów, a kwaterę A-18 dla oficerów I Korpusu Polskiego na Wschodzie - Dowborczyków. Z tego okresu pochodzą również groby indywidualne dawnych uczestników różnych formacji polskich, walczących o niepodległość w I wojnie światowej i wojnie 1920 r. Na cmentarzu złożono również prochy żołnierzy polskich poległych w Powstaniu Listopadowym, a kwaterę C-15 oddano weteranom Powstania Styczniowego.
Żołnierze września 1939 r. - obrońcy Warszawy, twierdzy Modlin i bitwy nad Bzurą - zajmują 13 kwater. Dla uczestników Powstania Warszawskiego przeznaczono kilkanaście kolejnych kwater. Ostatnią wojenną kwaterę zajmują żołnierze I Armii Ludowego Wojska Polskiego, którzy zginęli w walce o wyzwolenie Warszawy w 1945 r.
Na terenie cmentarza wzniesiono wiele pomników, m.in. Gloria Victis (Chwała Zwyciężonym), przed którym odbywają się uroczystości z okazji rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Tradycja zbierania się tam w godzinę "W" ma już kilkadziesiąt lat; także w czasach, gdy komunistyczne władze nie zezwalały na obchodzenie rocznic powstania, warszawiacy, rodziny poległych oraz żyjący powstańcy przychodzili na Wojskowe Powązki, by w milczeniu oddać hołd bohaterom, złożyć kwiaty oraz zapalić znicze na ich grobach.
Na cmentarzu znajduje się także pomnik "Mauzoleum Polaków pomordowanych w obozach koncentracyjnych - na wieczną pamięć potomnych". Są mogiły symboliczne, w tym ofiar Katynia oraz skazanego na karę śmierci przez komunistyczny sąd członka Kierownictwa Walki Podziemnej gen. Augusta Emila Fieldorfa pseud. Nil.
W tzw. kwaterze "Na Łączce" (Kwaterze Ł) chowano ofiary reżimu komunistycznego zamordowane i stracone w więzieniach w latach 1945-56, jest tam też pomnik je upamiętniający.
Na Wojskowych Powązkach znajdują się także groby ofiar katastrof lotniczych - spoczywają tam załogi samolotów PLL LOT Ił-62 "Mikołaj Kopernik", który rozbił się w 1980 r. oraz Ił-62M "Tadeusz Kościuszko", który w 1987 r. runął w Lesie Kabackim (wspólne mogiły ofiar znajdują się na Cmentarzu Północnym w Wólce Węglowej). W tej samej alei pochowano część ofiar katastrofy smoleńskiej, tam też znajduje się pomnik upamiętniający wszystkie 96 osób, które w niej zginęły.
Na cmentarzu znajduje się także pomnik "Mauzoleum Polaków pomordowanych w obozach koncentracyjnych - na wieczną pamięć potomnych". Są mogiły symboliczne, w tym ofiar Katynia oraz skazanego na karę śmierci przez komunistyczny sąd członka Kierownictwa Walki Podziemnej gen. Augusta Emila Fieldorfa pseud. Nil.
Pomnik odsłonięto w listopadzie 2010 roku - siedem miesięcy po katastrofie. Stanął on u wylotu Alei Profesorskiej. Ma formę bloku białego granitu przełamanego na dwie zapadające się w ziemię części, umieszczonego na ciemnej nawierzchni pomiędzy dwoma rzędami nagrobków z czarnego granitu. Część głównej białej bryły jest umieszczona nad mogiłą, w której pochowane są spopielone szczątki 12 ofiar katastrofy. Na ścianach brył, które powstały w wyniku przełamania, umieszczono napis: "Pamięci 96 ofiar katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem 10.04.2010" oraz listę ofiar.
Poszczególne nagrobki wchodzące w skład memoriału są zrobione z czarnego granitu. Na każdej z 28 mogił (szczątki tylu ofiar smoleńskiej katastrofy pochowano we wspólnej kwaterze na wojskowych Powązkach) umieszczona jest tablica z białego granitu.
Przed pomnikiem odbyły się główne uroczystości oficjalnych obchodów pierwszej rocznicy katastrofy. Tam też trafiły kwiaty złożone przez uczestników wiecu przed Pałacem Prezydenckim; do ich przewiezienia użyto trzech samochodów dostawczych.
Spośród ofiar katastrofy smoleńskiej na Wojskowych Powązkach spoczęli m.in. szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Franciszek Gągor, przewodniczący Komitetu Katyńskiego Stefan Melak, sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzej Przewoźnik, kapelan prezydenta ks. Roman Indrzejczyk.
Tu pochowani są także zasłużeni Polacy: filozof Leszek Kołakowski; polityk Bronisław Geremek; bard "Solidarności" Jacek Kaczmarski; twórca największych sukcesów polskiej piłki Kazimierz Górski; żołnierz AK, autor "Kamieni na szaniec" Aleksander Kamiński i bohaterowie jego książki: Tadeusz Zawadzki pseud. Zośka, Maciej Dawidowski pseud. Alek i Jan Bytnar pseud. Rudy; poeci Jan Brzechwa i Julian Tuwim; autorka "Medalionów" Zofia Nałkowska; dziennikarz zastrzelony w Iraku Waldemar Milewicz; pianista i kompozytor Władysław Szpilman; twórca "Monaru" Marek Kotański.
W pobliżu głównego wejścia na cmentarz, w bliskim sąsiedztwie znajdują się groby współtwórcy KOR-u Jacka Kuronia oraz tajnego współpracownika CIA Ryszarda Kuklińskiego.
Skomplikowana historia kraju sprawiła, że obok niekwestionowanych bohaterów na Wojskowych Powązkach spoczywają też działacze komunistyczni i włodarze PRL-u.
Przy głównej alei, zwanej Aleją Zasłużonych, górują monumentalne nagrobki Bolesława Bieruta i Juliana Marchlewskiego, zamyka ją grób Władysława Gomułki. Ponadto w różnych miejscach cmentarza spoczywają politycy z czasów PRL, wśród nich wieloletni premier Józef Cyrankiewicz, przewodniczący Rady Państwa Edward Ochab i Henryk Jabłoński, premier w latach 1970-1980 Piotr Jaroszewicz i liczni komunistyczni działacze różnych szczebli.
Dziś niektóre ich groby mają zmienione przez rodziny tablice, już bez wymieniania "zasług" z przeszłości. Na niektórych grobach pojawiły się krzyże.
Spośród znanych osób, które w tym roku spoczęły na Wojskowych Powązkach znaleźli się m.in. reżyser i dyrektor stołecznego Teatru Współczesnego Erwin Axer, bokser Jerzy Kulej, publicysta Józef Szaniawski, pierwszy dowódca jednostki GROM gen. Sławomir Petelicki, socjolog Hanna Świda-Ziemba i działacz opozycji demokratycznej Marek Krawczyk.
W ostatnich latach na cmentarzu zbudowano dwa kolumbaria na pochówki w urnach.
W 1998 r. Rada Warszawy przywróciła Cmentarzowi dawną nazwę Cmentarz Wojskowy - w czasach PRL nekropolia nosiła nazwę: Cmentarz Komunalny.
Łączna powierzchnia Cmentarza na Wojskowych Powązkach wynosi obecnie ponad 244 tys. mkw. Mieści się na niej ok. 180 kwater. Miesięcznie - jak powiedziała PAP rzecznik Zarządu Cmentarzy Komunalnych Anna Obuchowicz - odbywa się tam ok. 70 pochówków.
W związku z przypadającą w tym roku 100. rocznicą powstania cmentarza przygotowano kilkuplanszową tablicę informacyjną w języku polskim i angielskim przybliżającą historię nekropolii. Tekst ilustrują fotografie dokumentujące ważne wydarzenia, które miały tam miejsce. Tablice znajdują się w pobliżu Domu Przedpogrzebowego.
Spośród znanych osób, które w tym roku spoczęły na Wojskowych Powązkach znaleźli się m.in. reżyser i dyrektor stołecznego Teatru Współczesnego Erwin Axer, bokser Jerzy Kulej, publicysta Józef Szaniawski, pierwszy dowódca jednostki GROM gen. Sławomir Petelicki, socjolog Hanna Świda-Ziemba i działacz opozycji demokratycznej Marek Krawczyk. (PAP)
akw/ akn/ ls/
