Urodził się 17 kwietnia 1888 r. w Krakowie. Jego dziadek pochodził z żydowskiej rodziny, która przyjęła chrzest. Jego ojciec Józef Stanisław Retinger walczył w Powstaniu Styczniowym. Po jego upadku powrócił do Galicji, podjął studia prawnicze na UJ i ożenił się z pochodzącą z mieszczańskiej rodziny o żydowskich korzeniach Heleną Jawornicką. Po jej śmierci Józef S. Retinger ożenił się z córką rektora UJ, Marią K. Czyrniańską. Z tego małżeństwa urodził się Józef Hieronim Retinger.
Retinger i Zamoyski
Józef S. Retinger przyjaźnił się z Władysławem Zamoyskim. Dzięki jego wsparciu hrabia wygrał ciągnącą się przez kilkanaście lat sprawę przynależności Morskiego Oka do Galicji i dóbr Zamoyskiego. Wkrótce potem Józef H. Retinger za sprawą jego protekcji został przyjęty do nowicjatu jezuickiego w Rzymie. Szybko jednak zniechęciła go atmosfera seminarium. Trafił na studia politologiczne i filologiczne w Paryżu. Przyjaźnił się tam z rodziną Godebskich.
W 1910 r. znów na jego losy wpłynął Zamoyski. Dzięki jego pomocy kontynuował studia politologiczne w Monachium. Zajmował się modną wówczas „psychologią porównawczą narodów”. Zetknął się z ówczesnymi czołowymi socjologami, m.in. Maxem Weberem.
Przed wybuchem I wojny powrócił do Krakowa. Wydawał m.in. „Miesięcznik Literacki i Artystyczny”. W 1912 r. ożenił się z Otolią Zubrzycką. Zamoyski poprosił go o ponowny wyjazd do Londynu, m.in. w celu propagowania informacji dotyczących pruskich prześladowań Polaków. Przed przedstawicielami brytyjskiej elity Retinger roztaczał wizję stworzenia monarchii składającej się z państw monarchii habsburskiej i odrodzonej Polski. W czasie tej misji nawiązał kontakty z Josephem Conradem. W czerwcu 1914 r. Conradowie przybyli do domu Retingerów w Goszczy. Tuż przed wybuchem wojny udało im się wrócić do Wielkiej Brytanii. Jeszcze w 1914 r. do Londynu dotarł też Retinger.
W 1916 r. premier Herbert H. Asquith planował zawarcie pokoju z Austro-Węgrami. W kolejnych miesiącach do prac nad zawieszeniem broni włączono przedstawicieli arystokracji z całej Europy. Wśród nich był przyjaciel Zamoyskiego, generał zakonu Jezuitów, hrabia ks. Włodzimierz D. Ledóchowski. To on udzielał Retingerowi instrukcji i ułatwiał kontakty z przedstawicielami dyplomacji. W kręgu zainteresowań Józefa była również idea powołania państwa żydowskiego.
Retinger w okresie międzywojennym
W 1918 r. popadł w konflikt z Komitetem Narodowym Polskim. Sprzeciwił się jego planom utworzenia polskiej armii we Francji. Dmowski i jego otoczenie doprowadzili do wydalenia Retingera znad Sekwany. Przez Hiszpanię udał się do Meksyku. Doradzał tamtejszemu ministrowi handlu Plutarco E. Callesowi. Kilka lat później ten polityk został prezydentem Meksyku. Retinger reprezentował go w negocjacjach z USA dotyczących normalizacji stosunków między krajami. Po politycznym upadku Callesa w 1934 r. musiał wyjechać.
80 lat temu ewakuowano do Wielkiej Brytanii polskie władze emigracyjne
W 1926 r. ożenił się ze Stellą Morel, córką polityka brytyjskiej Partii Pracy. Małżeństwo doczekało się dwóch córek. Po śmierci żony w 1934 r. jej rodzina przejęła opiekę nad ich córkami. Współpracował z Frontem Morges. W Czechosłowacji spotykał się z politykami, którzy wyemigrowali z Polski.
Retinger – szara eminencja rządu Sikorskiego
We wrześniu 1939 r. mimo związków z Sikorskim nie dołączył do rządu RP we Francji, lecz pozostał w Londynie. W obliczu klęski Paryża odnalazł Sikorskiego i przekonał go do ewakuacji. Otoczenie premiera zaczęło uznawać Retingera za szarą eminencję. Zdaniem części historyków to on miał decydujący wpływ na kształt układu Sikorski-Majski.
W czasie wojny powrócił do idei federacyjnych, m.in. projektu przyszłej federacji polsko-czechosłowackiej. Podobne rozmowy prowadził m.in. z belgijskim ministrem spraw zagranicznych, Paulem-Henrim Spaakiem, późniejszym współtwórcą Rady Europy i Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.
Retinger i Brytyjczycy
3 kwietnia 1944 r. został zrzucony do okupowanej Polski. Cel misji pozostaje w sferze spekulacji. Prawdopodobnie Brytyjczycy chcieli wiedzieć, jak dużym poparciem cieszy się idea powołania rządu z udziałem wyznaczonych przez Stalina komunistów. Innym prawdopodobnym założeniem było niedopuszczenie do realizacji akcji „Burza”, co mogło być powodem otrucia Retingera na zlecenie II Oddziału Komendy Głównej AK.
Zamach nie udał się. Ciężko chory Retinger spotkał się w Kairze z premierem Mikołajczykiem. Po przyjeździe do Londynu natychmiast został przyjęty przez szefa dyplomacji Anthony’ego Edena.
Retinger i integracja europejska
7 maja 1946 r. w Królewskim Instytucie Międzynarodowym wygłosił wykład o idei współpracy państw Europy. Był inicjatorem powołania Niezależnej Ligi Współpracy Gospodarczej. Jej oddziały powstały we wszystkich ważniejszych stolicach Europy Zachodniej. W USA poparcie dla jego wizji integracji wyrazili amerykańscy politycy i miliarderzy, m.in. rodzina Rockefellerów. Retinger odnowił też kontakty w Watykanie. Tam spotykał się z abp. Giovannim Baptistą Montinim, przyszłym papieżem Pawłem VI. Dysponował on kontaktami wśród włoskich chadeków, którzy z entuzjazmem podeszli do integracji europejskiej. Uwieńczeniem starań Retingera był Kongres w Hadze w 1948 r. Jednym z jego efektów było powołanie Rady Europy.
W 1954 r. Retinger był współzałożycielem Grupy Bilderberg i został jej sekretarzem. W 1959 r. wycofał się z polityki.
12 czerwca 1960 r. zmarł na raka płuc. W pogrzebie na londyńskim cmentarzu East Sheen wzięła udział rodzina oraz garstka brytyjskich polityków i wojskowych. Polskie uchodźstwo reprezentowali generałowie Anders i Marian Kukiel.
szuk / skp /
