Siedziba IPN w Warszawie. Fot. PAP/L. Szymański
Określenie dokładnej liczny osób powołanych w PRL do wojska z przyczyn politycznych, przy obecnym stanie wiedzy, nie jest niestety możliwe - wynika z informacji Instytutu Pamięci Narodowej dla RPO. Znane są natomiast dane dotyczące stanu wojennego - wówczas internowano 9 tys. 736 osób, zaś na „ćwiczenia” wojskowe wezwano 1 tys. 447.
Jednocześnie IPN przyznał, że "w latach 1956–1990 władze PRL kilkukrotnie korzystały z formy represji, polegającej na wysyłaniu osób niewygodnych do wojska pod pozorem ćwiczeń, lub zasadniczej służby wojskowej". Jednakże - jak dodał - "nie zawsze miało to jednak przyczyny polityczne".
"Na przykład w 1976 r. na +ćwiczenia+ wytypowano nie tylko osoby zaangażowane wcześniej w działania opozycyjne, lecz również kilka innych grup osób. (...) Były wśród nich osoby karane za +przestępstwa przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym PRL+, +przestępstwa przeciwko mieniu i przestępstwa gospodarcze+, +przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu+, +działania destrukcyjne powodujące zniszczenia, rozprężenie itp.+ i +inne przestępstwa+" - napisał IPN w swej informacji.
Informacja w tej sprawie trafiła ostatnio do Rzecznika Praw Obywatelskich, który już kilkukrotnie podejmował sprawę osób wcielanych z przyczyn politycznych do wojska w PRL. Prawo do odszkodowań za wcielenie do wojska z przyczyn politycznych w czasach PRL powinno przysługiwać wszystkim opozycjonistom powołanym z tej przyczyny do armii od 1956 do 1990 r. - uważa RPO. Obecnie prawo takie ma tylko grupa powołana w stanie wojennym.
Informacja w tej sprawie trafiła ostatnio do Rzecznika Praw Obywatelskich, który już kilkukrotnie podejmował sprawę osób wcielanych z przyczyn politycznych do wojska w PRL. Prawo do odszkodowań za wcielenie do wojska z przyczyn politycznych w czasach PRL powinno przysługiwać wszystkim opozycjonistom powołanym z tej przyczyny do armii od 1956 do 1990 r. - uważa RPO. Obecnie prawo takie ma tylko grupa powołana w stanie wojennym.
Wykaz osób internowanych w okresie stanu wojennego w internecie
Zgodnie z przepisem wprowadzonym w 2015 r. do ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego osobie, która od 1 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r. pełniła czynną służbę wojskową, do której odbycia została powołana za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.
Przepis ten został wprowadzony z myślą o grupie osób, które w stanie wojennym wcielono na "trzymiesięczne szkolenie wojskowe w ramach służby czynnej". Utworzono wtedy 10 "obozów" dla rezerwistów zlokalizowanych przy jednostkach wojskowych - największe w Czerwonym Borze (około 450 osób), Chełmnie (ponad 300 osób) oraz w Rawiczu (około 200 osób). Były to przede wszystkim osoby, wobec których nie było podstaw do internowania. Według IPN, warunki w tych "obozach" surowsze od tych, w jakich trzymano internowanych - wcieleni do wojska spali w namiotach; dostali stare buty i mundury; zlecano im też różne - najczęściej nieprzydatne - zadania, jak np. kopanie rowów.
"Przepis ten pomija jednak osoby zaangażowane w wydarzenia Marca 1968 r., uczestników strajków z lat 1970-1971 oraz działaczy opozycji, +profilaktycznie+ powołanych do wojska przed podwyżkami cen w czerwcu 1976 r." - wskazywał RPO.
"Przepis ten pomija jednak osoby zaangażowane w wydarzenia Marca 1968 r., uczestników strajków z lat 1970-1971 oraz działaczy opozycji, +profilaktycznie+ powołanych do wojska przed podwyżkami cen w czerwcu 1976 r." - wskazywał RPO.
W odpowiedzi IPN zaznaczono, że z ustaleń historyków wynika, że w okresie stanu wojennego internowano 9 tys. 736 osób, w tym 1 tys. 8 kobiet. "Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że nie wszystkie te osoby internowano z przyczyn politycznych" - zastrzegł IPN.
Dr J. Pałka: Ludowe Wojsko Polskie wymyka się prostym klasyfikacjom
Instytut przypomniał, że w gronie internowanych znaleźli się też na przykład byli członkowie władz partyjnych i państwowych, na czele z Edwardem Gierkiem internowani z przyczyn propagandowych - łącznie 32 osoby. Kolejną liczącą niespełna 500 osób grupą były osoby o przeszłości kryminalnej. Były też osoby internowane "z powodu działań operacyjnych prowadzonych przez służby podporządkowane MSW – w celu donoszenia na internowanych kolegów, lub w celu uwiarygodnienia ich pozycji w środowisku opozycyjnym". Brak jest jednak szacunków dotyczących liczebności tej ostatniej grupy.
"Natomiast w okresie od 1 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r. powołania otrzymało co najmniej 1 tys. 447 rezerwistów wezwanych na +ćwiczenia+, a także 264 poborowych skierowanych do odbycia zasadniczej służby wojskowej" - wynika z ustaleń IPN.
Instytut przypomniał, że w gronie internowanych znaleźli się też na przykład byli członkowie władz partyjnych i państwowych, na czele z Edwardem Gierkiem internowani z przyczyn propagandowych - łącznie 32 osoby. Kolejną liczącą niespełna 500 osób grupą były osoby o przeszłości kryminalnej. Były też osoby internowane "z powodu działań operacyjnych prowadzonych przez służby podporządkowane MSW – w celu donoszenia na internowanych kolegów, lub w celu uwiarygodnienia ich pozycji w środowisku opozycyjnym". Brak jest jednak szacunków dotyczących liczebności tej ostatniej grupy.
Proces karny za bezprawne powołania opozycjonistów do wojska w stanie wojennym znalazł natomiast swój prawomocny finał przed Sądem Okręgowym w Warszawie w listopadzie 2019 roku. Wówczas sąd ten utrzymał wymierzone w I instancji kary po dwa lata więzienia dla byłych generałów SB - Władysława C. i Józefa S.
Sąd wskazał wówczas, że skazani dopuścili się stosowania represji ze względu na poglądy polityczne. Zdaniem sądu, skazani dążyli do odizolowania działaczy opozycji w celu realizacji politycznych i społecznych celów państwa totalitarnego. Sąd uznał także, że byli generałowie SB prześladowali opozycjonistów również w celu utrzymania się przy władzy, "wspierając ówczesną politykę państwa totalitarnego wobec działaczy opozycji". Zespół prasowy SN poinformował PAP, że do Izby Karnej tego sądu trafiła kasacja w tej sprawie - nie ma ona jeszcze wyznaczonego terminu na rozpatrzenie.(PAP)
autor: Marcin Jabłoński
mja/ jann/
