Żołnierze 2. Pułku Ułanów Legionów Polskich stoją przed porzuconą bronią po odmowie złożenia przysięgi. Lipiec 1917 r. Źródło: CAW
2 lipca 1917 r. Józef Piłsudski wystąpił z Tymczasowej Rady Stanu, ustanowionej przez władze okupacyjne i odmówił złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec Wilhelmowi II. Kilka dni później w Legionach rozpoczął się kryzys przysięgowy.
W sierpniu 1915 r. wojska niemieckie zajęły Warszawę i wyparły Rosjan z ziem Królestwa Polskiego. 5 listopada 1916 roku niemiecki generał-gubernator Hans Hartwig von Beseler i jego austro-węgierski odpowiednik w Lublinie, Karl Kuk, wydali manifesty deklarujące powstanie samodzielnego Królestwa Polskiego. Zapowiadano stworzenie polskich sił zbrojnych - tzw. Polnische Wehrmacht.
Na mocy rozporządzeń gubernatorów generalnych dystryktu lubelskiego i warszawskiego z 6 grudnia 1916 r. powstała Tymczasowa Rada Stanu - namiastka polskiego rządu na terenach okupowanych przez Niemcy i Austro-Węgry.
Legiony Polskie. Kryzys przysięgowy 1917 r.
14 stycznia 1917 r. na Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się inauguracja Tymczasowej Rada Stanu (TRS) w Królestwie Polskim (niem. Provisorischer Staatsrat im Königreich Polen). Był to składający się z 25 osób polski organ ustanowiony przez niemieckie i austro-węgierskie władze okupacyjne na terenie Królewstwa Polskiego. Na czele Rady stanął marszałek koronny Wacław Niemojowski.
Założyciel Legionów, brygadier Józef Piłsudski, został wojskowym referentem Tymczasowej Rady Stanu. Rozpoczęto szkolenie polskich żołnierzy I i III Brygady Legionów, którzy mieli stanowić trzon polskich sił walczących u boku państw centralnych, żołnierze, którzy zgodnie z planem władz miały wspierać armie niemiecką i austro-węgierską w walce z Rosjanami, odmówili jednak złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec. W kwietniu 1917 r. gen. Beseler został mianowany dowódcą (naczelnym wodzem) organizowanego tzw. Polnische Wehrmacht.
Słowa o braterstwie broni z Niemcami i Austro-Węgrami - zaborczymi mocarstwami wzbudziły opór Piłsudskiego oraz wielu żołnierzy i oficerów wywodzących się z Legionów.
„Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, że Ojczyźnie mojej – Polskiemu Królestwu i memu przyszłemu królowi – na lądzie i wodzie i na każdem miejscu wiernie i uczciwie służyć będę, że w wojnie obecnej dotrzymam wiernie braterstwa broni wojskom Niemiec i Austro-Węgier oraz Państw z nimi sprzymierzonych, że będę przełożonych swych i dowódców słuchał, dawane mi rozkazy i przepisy wykonywał i w ogóle tak się zachowywał, abym mógł żyć i umierać jako mężny i prawy żołnierzy polski. Tak mi, Panie Boże, dopomóż” – brzmiał tekst przysięgi.
Józef Piłsudski (1867-1935)
Słowa o braterstwie broni z Niemcami i Austro-Węgrami - zaborczymi mocarstwami wzbudziły opór Piłsudskiego oraz wielu żołnierzy i oficerów wywodzących się z Legionów.
"Wszystkie nasze i niemieckie interesy układają się przeciw sobie. W interesie Niemców leży przede wszystkim pobicie Aliantów, naszym – by Alianci pobili Niemców. Niemcy ogłosili jakąś +niepodległość+, by zjednać sobie naród polski: chcą by dał żołnierza do armii, dowodzonej przez pana Beselera (...). Dawno już wydałem rozkaz POW by nie robili rekrutacji do Legionów i teraz do tego wojska, a tylko do tajnej organizacji. Niemcy będą chcieli kosztem naszym robić jakieś umowy z Rosją. Im prędzej przegrają wojnę, tym lepiej. Właściwie Niemcy tę wojnę już przegrały” – mówił 2 lipca 1917 r. Józef Piłsudski do oficerów Legionów w Warszawie.
Tego samego dnia założyciel i komendant Legionów na znak protestu wystąpił z Tymczasowej Rady Stanu. W byłej I i III Brygadzie Legionów ponad 5 tys. żołnierzy i 166 oficerów odmówiło złożenia przysięgi.
W lipcu 1917 r. rozpoczął się kryzys przysięgowy. Niemieckie władze uznały odmowę złożenia przysięgi za bunt. Żołnierze zostali osadzeniu w obozie w Szczypiornie koło Kalisza. Kadrę oficerską internowano w Beniaminowie pod Zegrzem.
W lipcu 1917 r. rozpoczął się kryzys przysięgowy. Niemieckie władze uznały odmowę złożenia przysięgi za bunt. Żołnierze zostali osadzeniu w obozie w Szczypiornie koło Kalisza. Kadrę oficerską internowano w Beniaminowie pod Zegrzem.
Nocą z 21 na 22 lipca 1917 r. niemieccy żandarmi aresztowali brygadiera Józefa Piłudskiego i osadzili go w gdańskim więzieniu przy ówczesnej Schiesstange (ob. Areszt Śledczy przy ul. Kurkowej 12). Do celi trafił także płk. Kazimierz Sosnkowski. Gdańsk był wówczas miastem frontowym. Niemieckie sądy działały w trybie wojennym, w którym przejawy buntu karano wyrokami śmierci.
Dr hab. Piotr Szlanta: podziały polityczne II RP miały swoje źródła m.in. w kryzysie przysięgowym
Do władz niemieckich dotarły informacje, że Polacy planują odbicie Piłsudskiego. Pomoc aresztowanym okazał pochodzący z Pelplina, polski tłumacz wojskowy Alojzy Rapior. 29 lipca 1917 r. Piłsudski i Sosnkowski zostali wprowadzeni pojedynczo z cel i pod eskortą żandarmów udali się na dworzec kolejowy.
Brygadier trafił do twierdzy w Magdeburgu, a pułkownik - do więzienia Berlin-Spandau, a później przez Wesel do Magdeburga.
Po rezygnacji Piłsudskiego Tymczasowa Rada Stanu funkcjonowała zaledwie kilka tygodni, do 25 sierpnia 1917 r. Zastąpiła ją Rada Regencyjna. W listopadzie 1918 r. Józef Piłsudski został zwolniony z aresztu i triumfalnie powrócił do Warszawy. 11 listopada 1918 r. Polska po 123 latach zaborów odzyskała niepodległość.(PAP)
mr/aszw/
