Polskie tradycje flisackie zostały we czwartek wpisane na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO, informuje MKiDN. Wpisów na listę dokonuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas corocznych obrad.
„Nasze polskie dziedzictwo kulturowe, niezwykle bogate i cenne ponownie zostało docenione na forum UNESCO. To dla nas ogromny zaszczyt, ale także radość i powód do dumy” – powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński, odnosząc się do decyzji o wpisie flisactwa na listę UNESCO, podjętej przez Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas 17. sesji w Rabacie w Maroku.
Wniosek o wpis flisactwa na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości złożyło do UNESCO w marcu 2021 r. sześć państw – Polska, Austria, Czechy, Niemcy, Łotwa i Hiszpania. Prace nad wnioskiem, koordynowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, trwały ponad dwa lata.
Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w uzasadnieniu decyzji o wpisie pochwalił wnioskodawców, podkreślając przykładną współpracę państw składających wspólny wniosek oraz ogromne zaangażowanie wspólnot i depozytariuszy w cały proces przygotowywania nominacji, a także działania na rzecz ochrony i przekazu tradycji.
W ostatnich latach na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO wpisano: szopkarstwo krakowskie, kulturę bartniczą, sokolnictwo, dywany kwiatowe. Flisactwo jest już piątym polskim wpisem na listę UNESCO w zakresie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
W Polsce flisactwo ma długą historię i bogatą tradycję na ziemiach województwa podkarpackiego, kultywowaną obecnie m.in. przez flisaków z Ulanowa, skupionych w Bractwie Flisackim p.w. św. Barbary, depozytariuszy wpisu.
Ulanów, leżący u ujścia Tanwi do Sanu, jest od XVI wieku znaczącym ośrodkiem flisackim. To tam naprawiano i budowano tratwy, szkolono flisaków, którzy potem prowadzili spławy Sanem, Wieprzem, Bugiem, Narwią i Wisłą do Torunia, Grudziądza i Gdańska. Z Ulanowa do Gdańska spławiano przede wszystkim drewno, nieco rzadziej zboże. Przed każdą wyprawą w Ulanowie budowano tratwy, które do ujścia Sanu do Wisły płynęły jednym pasem. Potem łączyły się w cztery. Po zakończonym transporcie z Gdańska do Ulanowa flisacy wracali pieszo. Po powrocie do rodzinnego miasta nie od razu mogli spotkać się z bliskimi, gdyż czekała ich dwutygodniowa kwarantanna.
Współcześnie Bractwo Flisackie z Ulanowa w swoich działaniach nawiązuje do tradycji flisackich i dąży do rozwijania i kultywowania form tegoż dziedzictwa w lokalnej społeczności. Bractwo prowadzi spławy rzekami Sanem, Wisłą, Odrą i Wartą. Najdłuższa trasa wynosi 700 km od Ulanowa do Gdańska.
Przez cały miesiąc flisacy żyją i mieszkają na tratwie. Kultywowane tradycje flisackie obejmują również wiele innych elementów dziedzictwa niematerialnego takich jak: gwara, nazewnictwo, pieśni czy obrzędy flisackie. Szczególnie widowiskowy jest obrzęd promowania nowych adeptów na flisaków zwyczajnych lub honorowych. Odbywa się to zgodnie z tradycją na tratwie i jest nazywana chrztem frycowym.
W 2014 r. flisactwo zostało wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Lista reprezentatywna jest wykazem praktyk i zjawisk z całego świata, które pomagają ukazać różnorodność dziedzictwa niematerialnego i podnieść świadomość społeczeństwa na temat jego znaczenia. Wpisów na listę dokonuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas corocznych obrad. Wnioski oceniane są pod kątem zgodności z kryteriami wpisu opracowanymi przez UNESCO na mocy standardów Konwencji.
Niematerialne dziedzictwo kulturowe oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności, jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową, które wspólnoty, grupy i w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności.
Ratyfikowana przez Polskę Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 r. nakłada na państwa-strony obowiązek inwentaryzacji przejawów tego dziedzictwa znajdujących się na ich terytoriach zgodnie z zaleceniami i standardami Konwencji. Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego ma charakter informacyjny i stanowi realizację tego wymogu poprzez dokumentację żywego niematerialnego dziedzictwa naszego kraju. (PAP)
autor: Maciej Replewicz
mr/ dki/
