Działalności i postaci Jana Karskiego, emisariusza Polski Podziemnej, który jako jeden z pierwszych, przekazał aliantom wiadomości o Holokauście na ziemiach polskich, poświęcona jest konferencja naukowa, która rozpoczęła się w środę w Zamościu.
W konferencji pt. “Jan Karski - świadek, emisariusz, człowiek” uczestniczą naukowcy różnych dziedzin m.in. z Polski, Włoch, Francji, Norwegii. Tematem obrad jest m.in. powstanie i odbiór raportu Karskiego nt. Holokaustu, a także reakcje aliantów na jego treść. W programie konferencji jest również problematyka obecności Karskiego w filmach dokumentalnych i literaturze, recepcji jego postaci w mediach zagranicznych, ale też kontekst polskich spraw w pracach naukowych Karskiego.
“Przybyliśmy tu, aby oddać hołd człowiekowi, który niósł promyk światła w okresie ciemności i strasznego okrucieństwa” - powiedział Laurence Weinbaum ze Światowego Kongresu Żydów, były student i asystent Karskiego.
Konferencja ma przyczynić się do rozwoju refleksji naukowej nad postacią i działalnością Karskiego. “To bardzo ważna osoba, która zmieniła oblicze XXI wieku. (...) On informacje o Zagładzie wywiózł do Londynu i do USA, powiadomił aliantów, że w Polsce dokonuje się mord na masową skalę, której wcześniej historia nie znała.(...) Osoba Karskiego nie doczekała się jeszcze akademickiego wymiaru, pełnego opisu na poziomie akademickim” - powiedziała Monika Krawczyk dyrektor Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, współorganizatora konferencji.
Jan Karski (właściwie Jan Kozielewski) urodził się 24 kwietnia 1914 roku w Łodzi, w rodzinie katolickiej. Ukończył studia prawnicze i pracował jako urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Po wybuchu wojny podjął działalność konspiracyjną - powierzono mu obowiązki politycznego kuriera władz Polskiego Państwa Podziemnego.
W 1942 r. pod pseudonimem Jan Karski, udał się z misją do Wielkiej Brytanii i USA. Jednym z jego zadań było poinformowanie aliantów o tragicznej sytuacji ludności żydowskiej pod okupacją niemiecką. Zbierając informacje na ten temat, dwukrotnie przedostał się do warszawskiego getta, a także do obozu przejściowego w Izbicy, z którego Żydów wywożono do obozów zagłady. Wstrząsającą relację naocznego świadka przekazał wielu brytyjskim i amerykańskim politykom, dziennikarzom i artystom. Jednak jego apele o ratunek dla Żydów nie przyniosły rezultatów. Zachodni przywódcy, a nawet niektórzy liderzy organizacji żydowskich w USA, nie dawali wiary jego wstrząsającym relacjom o Holokauście. Nie wpłynęły one na politykę państw sprzymierzonych w czasie wojny, opierającą się na założeniu, że jedynym sposobem uratowania Żydów jest pokonanie najpierw nazistowskich Niemiec.
Po wojnie Karski pozostał na emigracji w USA. Na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie przez 40 lat wykładał stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Swoje losy - misje kurierskie, ujęcie przez gestapo, tortury i uwolnienie, a także strukturę Polskiego Państwa Podziemnego - opisał w książce "Tajne państwo" ("Story of a Secret State") opublikowanej w 1944 r. w USA.
W latach 70. francuski dokumentalista Claude Lanzmann przeprowadził wywiad z Janem Karskim. Udało mu się namówić Karskiego do rozmowy o Holokauście, po ponad 30 latach jego milczenia, jednak z kilkugodzinnego wywiadu umieścił w swoim filmie tylko kilkanaście minut.
Dramat Karskiego – kuriera opisał w 2009 r. francuski pisarz Yannic Haenel w powieści "Jan Karski", która wywołała dyskusje na temat odpowiedzialności aliantów za los Żydów.
Karski otrzymał wiele prestiżowych nagród – w tym tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, był też kawalerem Orderu Orła Białego i honorowym obywatelem Izraela. Osiem uczelni polskich i zagranicznych przyznało mu doktoraty honoris causa. Sam natomiast ufundował nagrodę im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej (jego żony) przyznawaną co roku wspólnie przez YIVO w Nowym Jorku i Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie autorom publikacji przedstawiających rolę i wkład Żydów polskich w polską kulturę.
Słynny emisariusz zmarł w 2000 r. w Waszyngtonie. Pośmiertnie został wyróżniony amerykańskim Medalem Wolności.
Konferencja nt. Karskiego potrwa do piątku. Obrady odbywają się w Centrum “Synagoga” – odrestaurowanej dawnej renesansowej synagodze na Starym Mieście w Zamościu.(PAP)
ren/ ls/
