Obelisk upamiętniający walki na Żoliborzu w trakcie Powstania Warszawskiego, fot. PAP/T. Gzell
O godz. 18.10 poddaje się Żoliborz. W Ożarowie trwają rozmowy kapitulacyjne. Pod presją brytyjskich władz prezydent Władysław Raczkiewicz dymisjonuje gen. Sosnkowskiego ze stanowiska Naczelnego Wodza. Żydowscy powstańcy Icchak Cukierman, Cywia Lubetkin i Marek Edelman ukrywają się na Żoliborzu.
30 września 1944 r. nieprzyjacielska piechota, wsparta bronią pancerną, atakuje Żoliborz w rejonie placu Wilsona, przy ul. Gdańskiej i Słowackiego. Trwa obrona budynków mieszkalnych przy ul. Krasińskiego i Mickiewicza.
Powstanie Warszawskie dzień po dniu: 27 września
Na Żoliborzu ginie inż. mjr Kazimierz Józef Meyer (ur. 1884) - twórca polskich oddziałów pancernych, zwolennik motoryzacji WP i założyciel Centralnych Warsztatów Samochodowych. We wrześniu 1939 r. jako dyrektor Zakładu Oczyszczania Miasta zorganizował wywiezienie z Warszawy obrazu "Bitwa pod Grunwaldem" do Lublina. Ukryte w okolicy miasta dzieło Jana Matejki ocalało. W budynku spółdzielni "Fenix" przy placu Wilsona Niemcy dobijają rannego plut. Lucjana Fludera, ps. "Topór" (ur. 1912) z 205. plutonu Zgrupowania AK "Żaglowiec".
Niemcy zajmują zabudowania spółdzielni "Zgoda" przy ul. Słowackiego. Ppłk Mieczysław Niedzielski rozkazuje, aby oddziały AK przeprowadziły odwrót w kierunku Wisły.
Powstanie Warszawskie dzień po dniu: 28 września
Płk Karol Ziemski "Wachnowski" i por. Jerzy Kamiński "Ścibor" prowadzą rozmowy kapitulacyjne z gen. Hansem Källnerem, dowódcą 19 Dywizji Pancernej Wehrmachtu oraz z przedstawicielami gen. SS i policji Ericha von dem Bacha.
Ok. godz. 18.10, po 61 dniach walk, Żoliborz kapituluje. Eskortowani przez Niemców powstańcy (ok. 1,5 tys.) są rozbrajani i zgrupowani w "Pionier-Parku"(obecnie - Fort Bema) na Powązkach. Stamtąd trafiają do obozów jenieckich na terenie Rzeszy.
Powstanie Warszawskie dzień po dniu: 29 września
W piwnicy szeregowego domu żoliborskiej kolonii ZUS przy ul. Promyka 43 ukrywa się grupa żydowskich bojowników powstania w gettcie i Powstania Warszawskiego, m.in. Icchak Cukierman, ps. "Antek", Cywia Lubetkin, ps. "Celina", oraz Marek Edelman, ps. "Marek". W połowie listopada 1944 r. zostaną ewakuowani przez personel szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża, zaopatrzeni w dokumenty i ukryci poza Warszawą.
Parlamentariusze z KG AK pertraktują w siedzibie gen. von dem Bacha w Ożarowie. Ustalają, że ostateczne zawieszenie broni nastąpi 1-2 października oraz że cywile opuszczą miasto przez kontrolowane przez Niemców punkty przy Grzybowskiej, Pańskiej, Piusa i Śniadeckich oraz w Al. Jerozolimskich.
30 września 1944 r. pod naciskiem brytyjskich władz gen. Kazimierz Sosnkowski został zdymisjonowany ze stanowiska Naczelnego Wodza przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza. "Wiem dobrze, że popełniam rzecz wysoce niemoralną, lecz niech Bóg Najwyższy będzie mi świadkiem, że innego wyjścia nie mam" - powiedział Raczkiewicz. Naczelnym Wodzem został mianowany gen. Tadeusz Komorowski "Bór", który niemal do końca wojny przebywał w niemieckich oflagach, a do czerwca 1945 r. jego obowiązki pełnił gen. Władysław Anders.
Powstańcza "Rzeczpospolita Polska" z 30 września informuje m.in. o nocnych sowieckich zrzutach broni dla powstańców na Żoliborzu. Ponadto gazeta podaje wiadomości z frontu: Kanadyjczycy zdobywają twierdzę w Calais (Francja), a oddziały alianckie docierają w rejon Elst (Holandia). Sowieci wkraczają na teren Jugosławii, jednak decydującą rolę odegrają tam oddziały komunistycznych partyzantów Josipa Broz-Tity. Powołując się na moskiewskie radio, gazeta pisze: "Jugosłowianie zagwarantowali sobie prawo sprawowania na tych terenach administracji cywilnej". (PAP)
Autor: Maciej Replewicz
mr/ miś/
