Historia jednej fotografii z Bazy Zdjęć PAP: Tradycje i przesądy sylwestrowo-noworoczne

Z sylwestrem i Nowym Rokiem wiąże się wiele tradycji i przesądów. Najpopularniejszą w Polsce tradycją jest żegnanie starego i witanie nowego roku na wesołych zabawach, przyjęciach i balach. Kolejną są postanowienia noworoczne, przeważnie odnoszące się do potrzeby kontroli niektórych zachowań, np. „przejdę na dietę”, „będę regularnie chodził na siłownię”, „ograniczę spożycie alkoholu”, „mniej będę siedział przez komputerem”, „więcej czasu poświęcę rodzinie”, „wyrwę się ze szponów hazardu”. Psycholodzy z różnych ośrodków naukowych wielokrotnie badali to zagadnienie. Wyniki ich badań jednoznacznie pokazują, że tylko 8–10 procent osób dotrzymuje noworocznych postanowień. Są jeszcze życzenia składane o północy, o których w jednej z piosenek pisał Edward Stachura: „Jak życzenia najlepsze, te urodzinowe albo noworoczne, jeszcze lepsze może, o północy, gdy składane drżącym głosem, niekłamane”.

CZYTAJ TAKŻE

Historia jednej fotografii z Bazy Zdjęć PAP: 800 lat szopek bożonarodzeniowych

Kolejną noworoczną tradycją jest wspólny rodzinny noworoczny obiad. Nieuczestniczenie w nim z własnej woli nie wróży dobrze na kolejne miesiące. Ważnym przesądem, wywodzącym się ze staropolskiej tradycji ludowej, jest też twierdzenie: „jaki pierwszy dzień, taki cały rok”, dlatego 1 stycznia warto unikać kłótni, złości i innych nieprzyjemnych sytuacji. W wielu rodzinach cały czas żywy jest staropolski przesąd, że ważne jest, aby w Nowym Roku pierwszą osobą wchodzącą do domu był mężczyzna, gdyż wróżył pomyślność domownikom. Natomiast, jeśli była to jednak kobieta, wiadomo było, że w domu będzie pełno kłótni i swar przez cały rok.

Prezentowana fotografia została wykonana w nocy z 31 grudnia 2023 r. na 1 stycznia 2024 r. podczas „Cichego Sylwestra” na Bulwarach Pattona w Warszawie. Autorem zdjęcia jest Marcin Obara. W programie wydarzenia znalazły się m.in. gry i zabawy ruchowe na plaży oraz drzewko życzeń – wypisywanie noworocznych życzeń i zawieszanie ich na choince.

Fotografię można zobaczyć tu: https://h7.cl/1gyGs

Subskrybenci serwisu PAP mogą pobrać tę fotografię bezpłatnie do zilustrowania tego tekstu.

Jak głosił już w latach 60. Herbert McLuhan, za sprawą mediów elektronicznych świat stał się „globalną wioską”, w której odległe nawet kultury ulegają wymieszaniu. Mimo to w wielu regionach Polski zachowały się jeszcze tradycje i przesądy noworoczne sięgające XIX w. Rozpoczęcie nowego roku było w wierzeniach ludowych wydarzeniem bardzo ważnym, dlatego że kończył się jeden czas, a rozpoczynał kolejny, przynoszący ze sobą nowy los. Należało zatem rok przywitać w dobrej wierze, by przyniósł najwięcej pomyślności.

„Dawniej noworoczny dzień był świętem magii i związanych z nią wróżb. Odżegnywano się w nim od wszelkich trosk i kłopotów oraz zapraszano do domu dobre duchy – stawiano im na środku izby stołek wysłany czymś miękkim, żeby odpoczęły. Wierzono bowiem, że wszystko, co się przydarzy tego dnia, będzie wróżbą na cały nadchodzący rok” – napisano na stronie Muzeum Wsi Radomskiej.

Wśród wielu obyczajów najważniejszymi był te, które odnosiły się do przyszłorocznego urodzaju oraz wróżby mające zapewnić pomyślność w gospodarstwach. W przeddzień Nowego Roku gospodynie wypiekały większą liczbę bułek i bochenków chleba nazywanych „szczodrakowymi” lub „nowymi latami”. Na Warmii i Mazurach, Kurpiach i Podlasiu wypiekano też z ciasta figurki zwierząt domowych, nazywane „byśkami”.

„Nowy Rok był dniem wróżb związanych z oczekiwanymi wydarzeniami m.in. małżeństwem. W tym celu czyniono najrozmaitsze wróżby i praktyki magiczne, m.in. wróżono z rzucanego buta, a gdy ten spadł noskiem do drzwi oznaczał dla panny szansę na szybkie zamążpójście. Uważano też, że w Nowy Rok dziewczęta powinny wykąpać się »w srebrze« (w tym celu wrzucano do wody srebrny monety) dla zdrowia i urody oraz aby nie zabrakło im adoratorów” – napisano na stronie Muzeum Wsi Radomskiej.

W polskiej tradycji ludowej było też sporo przysłów związanych z Nowym Rokiem, np. „Gdy Nowy Rok pluta (deszcz), ze żniwami będzie pokuta”, „Na Nowy rok pogoda, będzie w polu uroda”. „Gdy Nowy Rok mglisty, zjedzą kapustę glisty”, „Na Nowy Rok przybywa dnia na barani skok”.

Na Podlasiu w Nowy Rok dziewczęta i chłopcy obchodzili wieś, a po wejściu do chałupy danego gospodarza rzucali na kuchnię siemię lniane, które im bardziej trzaskało, tym zwiastowało pomyślniejszy rok. W okolicach Chełmna chłopcy obiegali chałupy i wrzucali przez drzwi garście zboża, wykrzykując przy tym: „Boże rodź żyto, pszenice i wszelakie ziarno”. Z kolei na ziemi krakowskiej gospodarze noworocznym zwyczajem obsypywali się owsem z rękawa, wygłaszając przy tym sentencje: „Na szczęście, na zdrowie, na ten nowy rok, żeby się rodziła pszenica i groch i żytko i wszystkie proso, żebyście Państwo nie chodzili boso”. Na wsi kieleckiej wierni idący do kościoła w Nowy Rok przynosili zielone gałązki sosny, które po powrocie do domu zatykali za belki, miały one chronić domostwo przed urokami.

Archiwum fotograficzne Polskiej Agencji Prasowej liczy kilkadziesiąt milionów zdjęć i wciąż wzbogaca się o nowe kolekcje. Jej zasoby sięgają lat 20. XX wieku. Stanowi ważną część dziedzictwa narodowego. Zatrzymane w kadrach obrazy rejestrują każdy aspekt życia społecznego, politycznego, gospodarczego, kulturalnego i religijnego na przestrzeni ostatnich 100 lat.

Profesjonalna digitalizacja zasobów fotograficznych PAP umożliwia szeroki do nich dostęp przez stronę PAP (https://fotobaza.pap.pl/). Nad prawidłową identyfikacją oraz szczegółowym opisem zdjęć pracuje zespół specjalistów, przeglądając materiały źródłowe w czytelniach i archiwach. Klienci są na bieżąco informowani o nowych zdjęciach w Bazie Fotograficznej PAP.

Zainteresowała cię ta historia? Zapisz się na newsletter PAP Fotobox (https://rejestracja.pap.com.pl/fotobox) i co miesiąc odkrywaj m.in. archiwalne kadry dotyczące postaci, miejsc i wydarzeń.

Tomasz Szczerbicki (PAP)

szt/ dki/