Własław Gomułka na Kongresie Zjednoczeniowym. Fot. PAP/W. Kondracki
O historii polskiej partii komunistycznej, jej przekształceniu w PZPR oraz Władysławie Gomułce dyskutowali w środę w warszawskim Centrum Edukacyjnym IPN uczestnicy konferencji "Partia, państwo, społeczeństwo". 6 listopada odbędzie się druga część sesji.
Pierwsza część dwudniowej sesji, zorganizowanej w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki "Przystanek Historia", poświęcona była historii polskiego komunizmu i Władysława Gomułki, działacza komunistycznego i pierwszego sekretarza KC PPR (Komitet Centralny Polskiej Partii Robotniczej) w latach 1943-48 i I sekretarza KC PZPR (Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) w latach 1956-70.
Jak powiedział podczas otwarcia konferencji prof. Jerzy Eisler, koordynator projektu badawczego "Struktury i działalność PZPR", "wiedza o tej partii powinna być taka, jaką rolę odegrała ona w historii naszego kraju, a była to - niestety - rola ogromna". "Filozofia, w myśl której nie będziemy zajmować się tą historią, ponieważ to +komuchy+ i +agentura+, jest niewłaściwa. To tak, jakby nie zajmować się niemieckim narodowym socjalizmem i Trzecią Rzeszą, ponieważ było to wstrętne" - mówił. "Historia to m.in. poznanie i zrozumienie, rzadziej osądzanie i moralizowanie. Historia to profesjonalne, oparte na badaniach i źródłach, myślenie o przeszłości - nie kategoriami stereotypów czy własnych doświadczeń" - zaznaczył.
O Wydziale Historii Partii, powstałym w 1946 r. przy KC PPR, od 1948 r. przy KC PZPR, opowiadała dr Elżbieta Kowalczyk. "Pierwowzorem wydziału była struktura radziecka. Miał on za zadanie gromadzenie, przechowywanie i opracowywanie dokumentów dotyczących historii partii komunistycznej" - tłumaczyła. Wydział miał propagować partyjną wizję i spełniać obowiązek działalności naukowej, archiwalnej i wydawniczej.
Jak oceniła, wizja PPR była kształtowana przez różne czynniki: m.in. propagandowy, który wykorzystywał naukę historyczną do wykreowania obrazu PPR - przejawiało się to w hagiograficznym ujęciu historii działalności partii - i wykorzystania historii do walki frakcyjnej wewnątrz partii - był to konflikt między Władysławem Gomułką a Bolesławem Bierutem. "Zasadzał się on na odmiennym podejściu do funkcjonowania partii. Gomułka uważał, że kluczową sprawą dla komunistów jest pozyskanie autentycznego poparcia społecznego. Bierut uznawał, że najważniejsze jest wkroczenie do Polski Armii Czerwonej i jej poparcie dla zmian systemowych".
"Działalność Wydziału Historii Partii polegała na opiniowaniu i transmisji zaleceń partii do jej członków i społeczeństwa. Wydział koncentrował się na publikacjach popularnych; fałszerstwa w edycjach źródeł przyczyniły się do zakończenia działalności tej instytucji w styczniu 1957 r." - zakończyła Kowalczyk. Prace Wydziału Historii Partii podjął - istniejący w latach 1957-71 - Zakład Historii Partii.
O PPR jako "partii władzy" mówił dr Piotr Gontarczyk. Przekonywał, że przynależność do niej przynosiła korzyści materialne. Jej członkowie mogli liczyć na pracę, dobre zarobki, mieszkanie, meble i trudno dostępne artykuły spożywcze. "Przez pojęcie +partia władzy+ rozumiem partię, do której zapisują się członkowie nie w celu realizacji programu politycznego, a dla samej władzy lub korzyści z niej płynących" - tłumaczył. "Zaangażowanie w działalność PPR dawało ogromne korzyści osobiste; aparat partyjny osiągał wysokie dochody oficjalne, a także wielokrotnie wyższe nieoficjalnie" - podkreślił.
Historię politycznego upadku Władysława Gomułki, jako elementu procesu powstawania PZPR, przypomniał dr Robert Spałek. Jak przekonywał, były "dwie kluczowe różnice między nim a jego współpracownikami: temat kolektywizacji i temat zmniejszania znaczenia Kościoła katolickiego. Gomułka popierał oba te postulaty, w przeciwieństwie do swoich współpracowników, uważał jednak, że nie jest to zadanie dla jednego pokolenia. Doceniał wagę Kościoła w polskiej tradycji i społeczeństwie. Uważał, że otwarta walka nie opłaci się komunistom".
"Popierał Stalina, jednak zależało mu na poszerzaniu gospodarczej autonomii, walczył o wewnętrzną samodzielność partii. Akceptował niewolnictwo wobec Moskwy, ale zarazem próbował walczyć o możliwość lokalnego działania. Nie uznawał dogmatu, że ze Stalinem się nie dyskutuje. Wielokrotnie się z nim nie zgadzał" - podkreślił Spałek.
Jak dodał, Stalin poszukiwał kogoś, kto zająłby miejsce Gomułki - kogoś łatwiejszego do sterowania. Odnalazł go w Bierucie, odsuwając Gomułkę na boczny tor.
Konferencja została zorganizowana w ramach prac Centralnego Projektu Badawczego "Struktury i działalność Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej".
PPR (Polska Partia Robotnicza) - partia komunistyczna - utworzona została 5 stycznia 1942 r. w Warszawie, w okresie okupacji niemieckiej. Połączono w niej Związek Walki Wyzwoleńczej (utworzonej w 1941 r.) z konspiracyjnymi grupami komunistycznymi, m.in. "Młot", "Sierp", Sztandar Wolności i Stowarzyszenie Przyjaciół ZSRR. Partia podporządkowana była Moskwie i miała być narzędziem Stalina w realizacji jego planu politycznego wobec Polski. Jej poprzedniczką była KPP (Komunistyczna Partia Polski), która została rozwiązana w 1938 r.
W 1948 r. doszło do połączenia PPR z PPS (Polską Partią Socjalistyczną) i stworzenia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. PZPR sprawowała rządy w Polsce do 1989 r. (PAP)
pj/ gma/
