"Warszawa 1939-1944" - wystawa w Muzeum Karykatury

Rysunki satyryczne w okupowanej Warszawie podnosiły na duchu jej ciemiężoną ludność. W latach 1939-1944 rodziły się dzieła proste, szybkie i godzące we wroga jak najostrzejsza broń, ale też piętnowały naganne zachowania rodaków. Obok wierszyków, ulicznych dowcipów i piosenek, stały się symbolem oporu i niezłomności, a także na taką skalę - zjawiskiem wyjątkowym w historii Europy.  Niezliczone ilości nalepek, plakatów, ulotek, tzw. „motylków”, malowane pośpiesznie napisy na murach i parkanach, drukowane w konspiracji wydawnictwa miały na celu nie tylko pokrzepienie serc Polaków, ale też nieustanną wrogą obecność w świadomości okupanta.

Inicjatorem wystawy, autorem jej koncepcji i scenariusza jest profesor Tomasz Szarota, jeden              z najwybitniejszych w Polsce znawców historii II wojny światowej, autorytet w tym zakresie o renomie międzynarodowej. Pomysł na przygotowanie wystawy wiąże się bezpośrednio z opublikowaniem rozszerzonej edycji książki-albumu Grzegorza Załęskiego Satyra w konspiracji (Wydawnictwo LTW, 2011). Znaleźć się teraz w niej mogły rysunki, których umieszczenie wcześniej uniemożliwiała cenzura. Choć wystawa ogranicza się tylko do Warszawy, uwzględnia także - obok zbiorów Grzegorza Załęskiego, udostępnionych  przez jego syna Krzysztofa - materiały przechowywane przez Muzeum Karykatury, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, Archiwum Akt Nowych, a także zbiory prywatne, m.in. Andrzeja Krzysztofa Kunerta, Jana Tomaszewskiego i Tomasza Szaroty. Sam tytuł wystawy uwidacznia, iż obok satyry konspiracyjnej zaprezentowane zostaną również rysunki pokazujące życie codzienne okupowanego miasta oraz warunki egzystencji jego mieszkańców.

W zamierzeniu organizatorów wystawa ta ma być hołdem złożonym twórcom owych rysunków, m.in: Henrykowi Chmielewskiemu ps. Yes, Stanisławowi Tomaszewskiemu ps. Miedza, Aleksandrowi Świdwińskiemu, Andrzejowi Willowi ps. Was, Jerzemu Zarubie. Wielką atrakcją ekspozycji będą pokazywane na niej oryginały rysunków, podziemnych broszur i egzemplarzy prasy konspiracyjnej, w tym jedyny istniejący egzemplarz pierwszego pisemka satyrycznego „Biały koń”, wydanego w czerwcu 1940 r., a także fotografie i fragmenty „Zakazanych piosenek”, a więc tło na którym toczyła się walka w „nieujarzmionym mieście”.

Wystawa została podzielona na kilka części tematycznych. Pierwsza z nich, to rysunki ośmieszające niemieckiego okupanta i wodza Trzeciej Rzeszy Adolfa Hitlera i jego wiernego sojusznika Benito Mussoliniego, a także prace ukazujące Niemców jako ofiary własnego reżimu hitlerowskiego. Kolejna część ekspozycji to rysunki pokazujące naszych sojuszników, przede wszystkim postać premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla. Część następna poświęcona jest „Aliantom naszych aliantów” - Sowietom, Armii Czerwonej oraz postaci Stalina (w tym rysunki antykomunistyczne od jesieni 1943 r. ostro zwalczające działającą w podziemiu PPR). Szczególnie ważną częścią ekspozycji będzie „Obecność Polskiego Państwa Podziemnego”, gdzie z jednej strony pokazane będą wszelkie przejawy działań Polski Walczącej, z drugiej zaś rysunki piętnujące naganne postawy i zachowania rodaków, a więc nawiązujące do podziemnego „kodeksu moralności patriotyczno-obywatelskiej” (na wystawie m.in.: „Padlina idzie do kina”, „Rządzą ulicą szkopy z ulicznicą”, Pan Łajdakiewicz). Niemniej istotną częścią ekspozycji będzie „Codzienna rzeczywistość okupacyjna” Warszawy, w tym warszawskiego getta. Po raz pierwszy w Polsce widz będzie miał okazję zobaczyć reprodukcje powstałych w getcie warszawskim w 1942 r. akwarel Toeofili /Tosi/ Reich-Ranicki. Osobne miejsce na wystawie poświęcono konspiracyjnej prasie satyrycznej, a zwłaszcza zasługującym na szczególne wyróżnienie pismom wydawanym po niemiecku w ramach akcji dywersyjnej „N”.

Wystawa będzie prezentowana w Muzeum Karykatury do 20 maja 2012 r.