Królewiec – katedra NMP i św. Wojciecha
Budowę gotyckiej katedry rozpoczęto ok. 1330 r. Jako datę uznawaną za początek budowy wskazywany jest jednak dzień 13 września 1333 r., kiedy to biskup sambijski Jan Clare, po chwilowym wstrzymaniu prac, podpisał umowę pomiędzy Zakonem i Kościołem dotyczącą budowy katedry bez elementów obronnych, ponieważ w pobliżu znajdowała się już umocniona twierdza.
Początkowo katedra była siedzibą katolickich biskupów sambijskich. Od 1525 do 1945 r. była świątynią luterańską. Jest jednym z nielicznych zabytków, które zachowały się z przedwojennej architektury miasta. Obecnie katedra pełni głównie funkcję instytucji kultury. Mieszczą się tam m.in. sale koncertowe oraz Muzeum im. Immanuela Kanta. W katedrze odbywają się koncerty muzyki poważnej i religijnej, sporadycznie odprawiane są nabożeństwa katolickie, prawosławne i protestanckie.
Epitafium Bogusława Radziwiłła i jego żony Anny Marii
Urodzony w 1620 r. w Gdańsku książę Bogusław Radziwiłł był jednym z najznaczniejszych przedstawicieli swego rodu w XVII wieku, od 1657 r. do śmierci sprawował urząd namiestnika Prus Książęcych. W Polsce jego postać kojarzona jest głównie z "Potopem" Henryka Sienkiewicza, w którym przedstawiony został jako czarny charakter, tłumaczący Andrzejowi Kmicicowi, że „Rzeczpospolita to postaw czerwonego sukna, za które ciągną Szwedzi, Chmielnicki, Hiperborejczykowie, Tatarzy, elektor i kto żyw naokoło. A my z księciem wojewodą powiedzieliśmy sobie, że z tego sukna musi się i nam tyle zostać w ręku, aby na płaszcz wystarczyło; dlatego nie tylko nie przeszkadzamy ciągnąć, ale i sami ciągniemy”.
Negatywny wizerunek magnata, hulaki, awanturnika, a przede wszystkim cynicznego zdrajcy, umocnił jeszcze reżyser Jerzy Hoffman w ulubionej przez widzów ekranizacji drugiej części „Trylogii”, gdzie w rolę Bogusława Radziwiłła wcielił się Leszek Teleszyński.
Dr Bobiatyński: z powodu powieści Sienkiewicza Radziwiłłowie zaliczani są do największych zdrajców
Ten zamożny i wpływowy przedstawiciel rodu Radziwiłłów, protektor i obrońca protestantyzmu, zmarł nagłą śmiercią, rażony atakiem apopleksji 31 grudnia 1669 r., podczas polowania na kuropatwy pod Królewcem. Pochowany został w katedrze Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha na królewieckiej wyspie Knipawie.
W katedrze znajduje się epitafium księcia Bogusława oraz jego żony Anny Marii. Jego twórcami byli prawdopodobnie rzeźbiarze niderlandzcy pracujący w warsztatach gdańskich. Tło wykonali z czarnego marmuru belgijskiego, zaś ornamenty z jasnego alabastru angielskiego. Epitafium ufundował sam Bogusław Radziwiłł po śmierci żony. Prace ukończono po przedwczesnej śmierci magnata w 1669 r.
W sierpniu 1944 r., podczas nalotów i bombardowania miasta przez wojska sowieckie, epitafium zostało niemal całkowicie zniszczone. Sama katedra była poważnie uszkodzona przez bomby i pożar. Sklepienie i dach przestały istnieć, a gruz spadający na epitafium spowodował katastrofalne zniszczenia.
Od lat 90. XX w. trwa odbudowa katedry. Wnętrze świątyni zaadaptowano na potrzeby kulturalne. Podczas prac budowlanych odnaleziono dużą część tablicy inskrypcyjnej z lewej strony epitafium. Znalezisko to w znacznym stopniu przyczyniło się do przeprowadzenia prac konserwatorskich w latach 2007-2008.
Na początku 2007 r., na podstawie badań przeprowadzonych w Kaliningradzie, sporządzono opinię konserwatorską, która za pośrednictwem Konsulatu Generalnego RP w Kaliningradzie przekazana została stronie rosyjskiej. Ministerstwo Kultury Rządu Obwodu Kaliningradzkiego wyraziło zgodę na podjęcie prac przez polskich specjalistów.
W 2007 r. zrealizowany został I etap prac polegający na montażu istniejących płyt, uzupełnieniu ubytków, usunięciu zwietrzeliny i pogłębieniu napisów. W grudniu 2008 r. wykonana została rekonstrukcja tła architektonicznego oraz popiersi obu małżonków - tym samym zakończono pełną rekonstrukcję obiektu, przeprowadzoną przez zespół konserwatorów w składzie: Hanna Kazberuk, Andrzej Kazberuk i Dariusz Sroczyński, pod opieką merytoryczną dr hab. Janusza Smazy, w całości sfinansowaną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” na wniosek Fundacji Kultura i Sztuka ponad Granicami.
Miniatura z portretem Bogusława Radziwiłła (XVII w.) ze zbiorów Musée du Louvre
Tren Jacoba Kleina poświęcony Bogusławowi Radziwiłłowi
Jacek Żukowski - Bogusław Radziwiłł: „żebym był jako dzięcioł”
Antoni Popiński "Żywot Jaśnie Oświeconego Księcia Bogusława Radziwiłła"
Epitafium Celestyna Kowalewskiego
W 2014 r. w ramach Programu MKiDN „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”, na wniosek Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich sfinansowana została konserwacja tablicy epitafijnej Celestyna Kowalewskiego (1700-1771). Umieszczoną na północnej ścianie katedry królewieckiej tablicę ufundowała córka Celestyna Kowalewskiego, Katarzyna.
Celestyn Kowalewski był synem rektora w Rynie i proboszcza w Mikołajkach Andreasa Kowalewskiego (1669-1725), zwanego „pruskim Hiobem” - podczas ostrej zimy i epidemii dżumy w 1709 r. zmarła jego żona oraz siedmioro dzieci. Celestyn Kowalewski w 1715 r. rozpoczął studia na Pruskim Uniwersytecie w Königsberg (Królewcu). W 1733 r. został mianowany radcą konsystorza. W latach 1735-1752 był profesorem wymowy i historii na królewieckim Uniwersytecie, następnie profesorem prawa i przez cztery kadencje kanclerzem macierzystej uczelni (1752-7171). Zostawił bibliotece akademickiej imponujący księgozbiór 2500 tomów oraz kolekcję obrazów.
Epitafium z katedry królewieckiej to płaska płyta z czarnego zbitego wapienia z inskrypcją w języku łacińskim. Pierwotnie jej ozdobą był herb rodziny Kowalewskich (Prus III) wieńczący zabytek, który prawdopodobnie został skradziony. Podczas prac konserwatorskich tablicy, przeprowadzonych przez Andrzeja Kazberuka, herb zrekonstruowano na podstawie grafiki z portretem i herbem Kowalewskiego znajdującej się w zbiorach Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel.
Portret Celestyna Kowalewskiego ze zbiorów Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel
oprac. Dorota Janiszewska-Jakubiak
mjs
