Publikacja Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu przy IPN pod redakcją Mariusza Bechty to obszerna monografia na temat powojennych siatek wywiadowczych oraz ekspozytur obsługiwanych przez oficerów wywiadu i kontrwywiadu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Tom obejmuje okres w historii Polski od stycznia 1944 r. do czasów odwilży w 1956 r.
Poszczególne rozdziały opisują m.in. ekspozytury wywiadu wschodniego AK, DSZ i II Korpusu Polskiego – krypt. „Pralnia II”, „Port”, „Liceum”, Wywiad Okręgu Wileńskiego AK, siatki wywiadowcze Obszaru Centralnego DSZ-WiN, siatki wywiadowcze Obszaru Południowego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, siatki wywiadowcze Okręgu Pomorskiego AK-Nie-DSZ-WiN czy siatki wywiadowcze Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej „Warta”.
„Rozpad instytucjonalny Polskiego Państwa Podziemnego i formalne rozwiązanie struktur Armii Krajowej 19 stycznia 1945 r. rozkazem komendanta głównego gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka” wymusiło wiosną i latem 1945 r. na konspiracji poakowskiej dostosowanie aktywów wywiadowczych i kontrwywiadowczych do nowych, o wiele trudniejszych warunków walki z nowym okupantem. Przyszło jej zmierzyć się z destabilizującymi działaniami komunistów, opartymi na fanatyzmie ślepo oddanych aktywistów dawnej Komunistycznej Partii Polski, Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy i Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi, zasilonych naborem partyjnym czasu okupacji niemieckiej z szeregów PPR oraz ludźmi z polskiego marginesu społecznego, jak też wszelkiej maści karierowiczami i oportunistami”.
Kluczową rolę w stawianiu oporu odgrywały siatki wywiadowcze Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Ich działalność polegała na sporządzaniu raportów z działalności komunistów i podtrzymywaniu kontaktu z rządem polskim w Londynie. Obszerne kilkudziesięciostronicowe raporty wysyłane na Zachód miały w założeniu stanowić narzędzie walki z sowiecką dezinformacją. Publikacja IPN umożliwia czytelnikowi samodzielne zapoznanie się z tymi raportami.
Wśród siatek wywiadowczych był wywiad wojskowy i cywilny, który składał się z wywiadu politycznego, gospodarczego i naukowego. Zawarte w publikacji raporty umożliwiają zatem wgląd w panującą wówczas sytuację aprowizacyjną, stanowią źródło informacji na temat gospodarki, przemysłu, handlu, rolnictwa, komunikacji czy mniejszości narodowych mieszkających na ziemiach polskich.
Publikacja stanowi kontynuację zbioru tekstów „Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej” wydanych nakładem Instytutu Pamięci Narodowej w 2008 r.
Instytut Pamięci Narodowej, „W sieci. Powojenne polskie siatki wywiadowcze (AK-NIE-DSZ-WIN, PSZ) w latach 1944–1955”, pod red. Mariusza Bechty, Warszawa 2016.
Aleksandra Beczek (PAP)
