"Elementarz warmiński"
Do szkolnych bibliotek powiatów olsztyńskiego, braniewskiego, lidzbarskiego i gminy Reszel trafi "Elementarz warmiński", przybliżający gwarę tego regionu. Publikacja ukazała się dzięki dotacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Elementarz wydało Stowarzyszenie "Dom Warmiński", zajmujące się popularyzowaniem dziedzictwa kulturowego Warmii. Wydawnictwo ma się przyczynić do zwiększenia zainteresowania historią, tradycją i gwarą warmińską. Ma być pomocą dla uczniów i narzędziem dla nauczycieli lub instruktorów prowadzących warsztaty regionalne.
Jak powiedziała PAP dyrektor biura tego stowarzyszenia Marta Straszyńska, elementarze w formie książkowej oraz płyty CD z nagraniami audio i materiałami dydaktycznymi do wydruku zostaną przekazane bezpłatnie do szkolnych bibliotek w powiatach olsztyńskim, braniewskim, lidzbarskim oraz gminie Reszel.
Publikacja była możliwa dzięki 20 tys. zł dofinansowania z programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Za rok stowarzyszenie planuje podobne wydawnictwo w formie e-booka. Autorami "Elementarza warmińskiego" są: historyk i regionalista prof. Izabela Lewandowska z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, która opracowała go od strony dydaktycznej, oraz rodowity Warmiak, popularyzator kultury i gwary warmińskiej Edward Cyfus. Książkę zilustrowała Anna Rok.
Pierwszy "Elementarz gwary warmińskiej" - przygotowany przez tych samych autorów - ukazał się przed czterema laty. Jak powiedziała PAP prof. Lewandowska, nowy podręcznik to znacznie rozszerzona - m.in. o kolejne warmińskie gawędy - wersja wcześniejszych wydawnictw. Zawiera lekcje (czyli czytanki w gwarze z polskim tłumaczeniem i słowniczkiem) i część ćwiczebną wraz z rozwiązaniami. Po raz pierwszy w książce znalazł się naukowy komentarz nt. gwary warmińskiej.
Przed rokiem miniser kultury i dziedzictwa narodowego wpisał gwarę warmińską na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Tegoroczne wydanie "Elementarza warmińskiego" ma być jednym z działań, które przyczynią się do zachowania i popularyzacji tej gwary. W regionie organizowane są także konkursy gwary dla młodzieży "Po naszamu, po warnijsku" oraz warsztaty regionalne dla nauczycieli. Prowadzony jest też profil na Facebooku "Gwara warmińska".
Gwara warmińska powstała w wyniku wymieszania się różnych gwar polskich i funkcjonowała już w XIV w. na wsi na południowej Warmii. Na początku XX w. zaczęła być wypierana przez język niemiecki. W latach 70., wraz z falą wyjazdów autochtonów do Niemiec, niemal zanikła i stała się swoistym zabytkiem językowym.
Zdaniem prof. Lewandowskiej, obecnie można jednak mówić o wzroście zainteresowania gwarą warmińską. Jak mówiła, świadczy o tym liczba nauczycieli zgłaszających się do udziału w warsztatach czy reakcje docierające za pośrednictwem internetu do popularyzatorów tej gwary.
"Ludzie piszą w komentarzach, że cieszą się z tego, iż mogą czytać teksty po warmińsku i przypomnieć sobie po wielu latach, jak mówili ich dziadkowie. Gwara przestała być dla nich czymś wstydliwym, stają się z niej dumni" - oceniła.
Gwara warmińska, w porównaniu z innymi, jest bardzo miękka. Charakteryzuje ją przede wszystkim to, że "i" po spółgłoskach dźwięcznych "b" i "w" brzmiało jak "zi, przez co np. słowo kobieta wypowiadano jako "kobzita". Po spółgłoskach bezdźwięcznych "f", "p" należało wymawiać "i" jako "si" np. piwo jako "psiwo".
Warmiacy używali też średniowiecznych koniugacji i deklinacji, mówiąc "mawa" na współczesne "mamy", czy "będziewa" na "będziemy". Bardzo charakterystyczną cechą tej gwary było stawianie "ł" przed "o" np. "łorać" zamiast orać. Posługiwali się też słowami zapożyczonymi z jęz. niemieckiego np. "glanc" to połysk, "kesel" to kocioł.(PAP)
autor: Marcin Boguszewski
edytor: Karolina Wichowska
mbo/ karo/
