Odnowiona wystawa "Samarytanie z Markowej" o rodzinie Ulmów odwiedziła 26 krajów

"Wystawa pokazuje zdjęcia i dokumenty ilustrujące życie rodzinne, społeczne i kulturalne rodziny Ulmów z Markowej koło Łańcuta. Ulmowie podczas niemieckiej okupacji ponieśli śmierć za ukrywanie ośmiorga Żydów" - powiedział we wtorek PAP autor ekspozycji dr Mateusz Szpytma. 

Jak zauważył historyk, jej wyjątkową częścią jest mapa Markowej, na której przedstawiono miejsca, gdzie przed wojną mieszkali Żydzi, i polskie domy, w których byli ukrywani podczas okupacji niemieckiej. 

"Dzięki wystawie poznajemy m.in. przedwojenne losy rodziny Ulmów. Na archiwalnych fotografiach widzimy ich podczas prac rolniczych, wśród członków miejscowej spółdzielni mleczarskiej, zespołu teatralnego, z działaczami miejscowego Stronnictwa Ludowego" – wyjaśnił dr Szpytma. 

Okres okupacji niemieckiej otwierają obwieszczenia władz informujące o karach za pomoc Żydom. Towarzyszą im zdjęcia Żydów mieszkających przed wojną w Markowej, wpisy w parafialnej księdze zmarłych, zaświadczające o tragicznej śmierci rodziny Ulmów. Jest także dyplom o przyznaniu Wiktorii i Józefowi Ulmom tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. 

Pierwsza wersja wystawy powstała w 2010 r. Była wspólnym dziełem Instytutu Pamięci Narodowej, Centralnej Biblioteki Rolniczej (CBR), Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Narodowego Centrum Kultury. Jej autorem był dr Mateusz Szpytma z IPN, projekt graficzny opracował Dominik Wasilewski z CBR. 

Z kolei odnowiona jej wersja, nowa szata graficzna i uaktualnione teksty zgodnie ze stanem wiedzy, powstała w 2016 r. w związku z otwarciem Muzeum Polaków ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej. 

Wersja z 2016 r. jest wspólnym przedsięwzięciem oddziału IPN w Krakowie oraz Podkarpackiego Urzędu Marszałkowskiego w Rzeszowie koordynowanym przez Krzysztofa Zajączkowskiego. Autorem tekstów oraz doboru zdjęć jest dr Mateusz Szpytma, a grafikę zaprojektował Marcin Krzanicki. 

"Dzięki nawiązaniu współpracy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych, wystawa została przygotowana w kilkunastu wersjach językowych, m.in.: polskiej, angielskiej, niemieckiej, francuskiej, ale również chińskiej, gruzińskiej czy tajskiej i pokazana w kilkudziesięciu polskich placówkach dyplomatycznych. Jej równoległa prezentacja w dniu otwarcia muzeum 16 marca 2016 r. była największym jednoczesnym wydarzeniem w dziejach polskiej dyplomacji publicznej i kulturalnej" – przypomniał dr Szpytma. 

W ocenie historyków, w czasie okupacji niemieckiej co najmniej 1600 Polaków z terenu obecnego woj. podkarpackiego ukrywało ponad 2900 Żydów. Niemcy zamordowali tam ok. 200 Polaków ratujących Żydów. Najczęściej szacuje się, że na terenie całej okupowanej Polski dzięki Polakom przeżyło kilkadziesiąt tysięcy Żydów, a około tysiąc Polaków straciło życie za ich ratowanie.

"Samarytan z Markowej" po raz pierwszy zaprezentowano 24 marca 2010 r. w Warszawie. "Potem ekspozycja była pokazywana w kilkudziesięciu  miejscach w Polsce, a także m.in. w Monachium, Rzymie, Ottawie, Montrealu, czy w Parlamencie Europejskim w Brukseli" – wylicza dr Szpytma.

Zauważył, że "w najbliższym czasie planowane są kolejne ekspozycje tej wystawy; w tym na szóstym kontynencie, w Melbourne w Australii".

Wczesnym rankiem 24 marca 1944 r. w Markowej niemieccy żandarmi zamordowali ośmioro Żydów oraz ukrywających ich Józefa Ulmę i będącą w ostatnim miesiącu ciąży jego żonę Wiktorię. Niemcy zabili też szóstkę dzieci Ulmów: Stanisławę (wówczas najstarszą, miała 8 lat), Barbarę, Władysława, Franciszka, Antoniego i Marię. 

Józef Ulm urodził się w 1900 r. Był znanym w okolicy sadownikiem, hodował pszczoły i jedwabniki. Był także społecznikiem, bibliotekarzem oraz działaczem katolickim i ZMW RP "Wici". Jego wielką pasją było fotografowanie; na wystawie są zdjęcia jego autorstwa. O dwanaście lat młodsza żona Wiktoria zajmowała się domem i dziećmi. 

W Kościele katolickim trwa proces beatyfikacyjny Ulmów.

autor: Alfred Kyc

kyc/ rosa/