Antoni Heda "Szary". 1995 r. Fot. PAP/J. Mazur
11 października 1916 r. urodził się Antoni Heda-Szary, żołnierz WP w kampanii 1939 r., oficer AK, dowódca oddziałów partyzanckich, działacz NSZZ "Solidarność". Wsławił się odbiciem w 1945 r. z kieleckiego więzienia UB kilkuset więzionych żołnierzy AK.
Antoni Heda-Szary urodził się 11 października 1916 r. w Małomierzycach koło Iłży w rodzinie chłopskiej. W młodości związany był z ruchem patriotycznym. Po ukończeniu szkoły powszechnej kształcił się w Szkole Technicznej w Radomiu. W 1937 r. został powołany do Szkoły Podchorążych Rezerwy. Pracę zawodową rozpoczął w Fabryce Zbrojeniowej w Starachowicach.
Podczas kampanii polskiej w 1939 r. walczył w składzie 12. Dywizji Piechoty pod Iłżą, a następnie na Lubelszczyźnie. Po klęsce próbował przejść przez zieloną granicę, ale został schwytany przez NKWD. Osadzono go w twierdzy Brześć.
Po wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej trafił do obozu jeńców rosyjskich, skąd udało mu się zbiec. Po powrocie w strony rodzinne podjął działalność konspiracyjną w Związku Walki Zbrojnej, został komendantem Podobwodu "Dolina".
Po zakończeniu wojny Heda-Szary pozostał w konspiracji, działając w ramach Ruchu Oporu Armii Krajowej, a następnie Delegatury Sił Zbrojnych. Wsławił się rozbiciem w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. komunistycznego więzienia w Kielcach, w którym UB i sowieccy funkcjonariusze "Smiersza" więzili członków polskiego podziemia niepodległościowego.
Jako oficer Armii Krajowej rozbudowywał systematycznie struktury oporu w Iłży i okolicach, współpracując z oddziałami partyzanckimi. W sierpniu 1943 r. wsławił się zdobyciem więzienia niemieckiego w Starachowicach i uwolnieniem ok. 80 ludzi. Z 60 z nich, którzy nie chcieli wracać do domów, utworzył oddział, co przyczyniło się do udzielenia mu przez komendę Okręgu Kielecko-Radomskiego AK zgody na przejście do partyzantki.
Walczył w składzie zgrupowania AK Jana Piwnika ps. Ponury, uczestnicząc m.in. w akcji zdobycia niemieckiego więzienia w Iłży, uwieńczonej uwolnieniem aresztowanych i skazanych na śmierć oraz akcji opanowania miasta Końskie i uwolnienia aresztowanych z niemieckiego więzienia.
W okresie akcji "Burza" walczył m.in. pod Radoszycami, Trawnikami i Szewcami. Jego oddział wchodził wówczas w skład II batalionu 3. Pułku Piechoty AK pod dowództwem kpt. Stanisława Poręby ps. Świątek.
Po zakończeniu wojny Heda-Szary pozostał w konspiracji, działając w ramach Ruchu Oporu Armii Krajowej, a następnie Delegatury Sił Zbrojnych. Wsławił się rozbiciem w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. komunistycznego więzienia w Kielcach, w którym UB i sowieccy funkcjonariusze "Smiersza" więzili członków polskiego podziemia niepodległościowego.
Brawurowej akcji na ul. Zamkowej 5 dokonała 30-osobowa brygada pod dowództwem kpt. Antoniego Hedy "Szarego". Ubezpieczały ją oddziały kpt. Stefana Bembowskiego "Harnasia" i por. Henryka Podkowińskiego "Ocelota".
Szturm na więzienie poprzedził upozorowany atak na oddalony o 50 km Szydłowiec. Gdy stacjonujący w Kielcach żołnierze radzieccy, oddziały MO i UB podążali w kierunku sfingowanej kanonady, partyzanci wkroczyli do miasta i po wysadzeniu więziennej bramy i drzwi cel uwolnili więźniów - głównie żołnierzy AK.
Wolność odzyskało wówczas - w zależności od szacunków - od ok. 300 do ok. 700 osób. "Ubeckie źródła przyznały się jedynie do 298 wypuszczonych więźniów. Według moich ocen uwolnionych zostało 600-700 osób" (A. Heda, "Wspomnienia +Szarego+", Warszawa 1992).
Szturm na więzienie poprzedził upozorowany atak na oddalony o 50 km Szydłowiec. Gdy stacjonujący w Kielcach żołnierze radzieccy, oddziały MO i UB podążali w kierunku sfingowanej kanonady, partyzanci wkroczyli do miasta i po wysadzeniu więziennej bramy i drzwi cel uwolnili więźniów - głównie żołnierzy AK (...) Wolność odzyskało wówczas - w zależności od szacunków - od ok. 300 do ok. 700 osób.
Po wspomnianych wydarzeniach Hedę-Szarego spotkała wielka tragedia osobista - poszukujący go ubecy aresztowali jego rodzinę i zamordowali dwóch braci.
Po akcji w Kielcach zaprzestał działalności konspiracyjnej - pod zmienionym nazwiskiem, jako Antoni Wiśniewski, wyjechał na wybrzeże, a później do Ostródy. Był poszukiwany przez UB i w 1948 roku został aresztowany w Gdyni. Otrzymał cztery wyroki śmierci, w końcu dzięki interwencji byłych oficerów AL, którzy współdziałali z nim w 1944 r., karę śmierci zamieniono na dożywocie. Wyrok odsiadywał w więzieniach na Rakowieckiej, w Rawiczu i we Wronkach.
Wyszedł na wolność w 1956 r., objęty amnestią. W dalszym ciągu prowadził jednak działalność niepodległościową, m.in. działając w NSZZ "Solidarność". W 1981 r. został wybrany na Przewodniczącego Niezależnego Związku Kombatantów przy NSZZ "Solidarność".
Podczas stanu wojennego został internowany w Białołęce. Przez wiele lat był doradcą kardynała Stefana Wyszyńskiego. W 1990 r. doprowadził do zjednoczenia ok. 30 organizacji kombatanckich w Światową Federację Polskich Kombatantów i został jej prezesem. W tym samym roku został także awansowany do stopnia pułkownika przez prezydenta RP na Uchodźstwie. Był także Głównym Komendantem Związku Strzeleckiego, nawiązującego do tradycji Drużyn Strzeleckich Józefa Piłsudskiego.
W latach 90. związał się z narodowym środowiskiem Tygodnika "Ojczyzna". Był autorem dwóch książek: "Wspomnienie Szarego" i "Szary przeciw zdrajcom Polski".
W uznaniu zasług na mocy postanowienia prezydenta Lecha Kaczyńskiego został w 2006 r. awansowany do stopnia generała brygady. Odznaczony wieloma odznaczeniami, w tym dwukrotnie krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych. Wyróżniono go także honorowym obywatelstwem Iłży, Skarżyska-Kamiennej, Starachowic, Stąporkowa i Końskich.
Gen. Antoni Heda-Szary zmarł 15 lutego 2008 r. Został pochowany w Podkowie Leśnej pod Warszawą.
wmk/ akn/ bsz
