Na terenie dawnych Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej jest wiele upamiętnień Adama Mickiewicza, ale historia obelisku ze Zbaraża należy do najbardziej niezwykłych.
Historia pomnika
Zbaraski pomnik poety został ufundowany przez miejscową ludność w 1898 r. - w setną rocznicę urodzin Mickiewicza. W latach 1919-1920 obelisk był dwukrotnie niszczony. Pierwszy raz w czasie konfliktu polsko-ukraińskiego (1918-1919), a po raz drugi w czasie wojny z bolszewikami w 1920 r., kiedy - podobnie jak poprzednio - wrzucono go do rzeki. Na szczęście mieszkańcy Zbaraża ocalili pomnik i w okresie międzywojennym zajął ważne miejsce w miasteczku.
Po wyparciu bolszewików na wschód, wojsko polskie odnowiło postument i obelisk, który uroczyście odsłonięto 29 czerwca 1921 r. Do roku 1939 stał na rynku w miejscu, w którym obecnie znajduje się pomnik Bohdana Chmielnickiego. Obecnie pomnik Adama Mickiewicza znajduje się na skarpie Góry Zamkowej, w założeniu parkowym ufundowanym w XVIII wieku przez rodzinę Potockich. W okresie powojennym ponownie uległ częściowemu zniszczeniu. Powierzchowny remont obelisku przeprowadzono dopiero w 1970 r.
To nie jedyne mickiewiczianum w Zbarażu. W kościele bernardynów pw. śś. Antoniego i Jerzego znajduje się marmurowa tablica upamiętniająca setną rocznicę urodzin poety.
Prace konserwatorskie
Latem 2015 r., w związku z obchodami 160. rocznicy śmierci Adama Mickiewicza, Fundacja MOSTY przeprowadziła prace konserwatorskie pomnika poety w Parku Miejskim przy zamku w Zbarażu. Stan techniczny pomnika był zły. Piaskowiec, z którego wykonano upamiętnienie, zachował się w zadowalającej kondycji, ale pomnik posiadał liczne zacieki, nawarstwienia atmosferyczne, uszkodzenia mechaniczne i ubytki. Inskrypcje na pomniku częściowo się zachowały, wymagały jednak – podobnie jak cały obelisk – fachowej renowacji.
Konserwację tego obiektu – pierwszą od ponad 40 lat i po raz pierwszy w pełni profesjonalną – przeprowadził zespół polskich konserwatorów pod kierunkiem dr hab. Janusza Smazy, profesora warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Na zakończenie prac konserwatorskich 29 sierpnia 2015 r. miało miejsce uroczyste odsłonięcie pomnika Adama Mickiewicza. W ceremonii wzięli udział Henryk Litwin, Ambasador RP na Ukrainie, Beata Brzywczy, Konsul Generalny RP w Łucku, Stepan Barna, Gubernator Obwodu Tarnopolskiego, przedstawiciele władz lokalnych oraz liczni goście z Polski i z okolic Tarnopola. Uroczystemu zakończeniu projektu renowacji pomnika towarzyszyło spotkanie poświęcone ochronie zabytków i współpracy polsko-ukraińskiej w zakresie dziedzictwa kulturowego i historycznego, zorganizowane na zamku w Zbarażu we współpracy z tamtejszym muzeum.
Fundacja MOSTY przeprowadziła projekt konserwacji pomnika Adama Mickiewicza i uporządkowania terenu wokół pomnika we współpracy z Narodowym Rezerwatem „Zamki Tarnopolszczyzny”, przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (dofinansowanie w ramach Programu MKiDN „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”), Ambasady RP w Kijowie, Konsulatu Generalnego RP w Łucku, firmy Plastics Ukraina i Międzynarodowego Stowarzyszenia Przedsiębiorców Polskich na Ukrainie. Projekt aranżacji otoczenia pomnika wykonali przedstawiciele strony ukraińskiej przy wsparciu sponsorów z Polski i polskich firm na Ukrainie.
oprac. Mikołaj Falkowski
abe/mjs
Odsłonięcie odnowionego pomnika Adama Mickiewicza w Zbarażu 29 sierpnia 2015 r.
Odsłonięcie pomnika Adama Mickiewicza w Zbarażu - materiał filmowy; Gazeta Polska
Mickiewicz w Zbarażu - materiał filmowy; Studio Wschód - TVP Wrocław
