Urodził się 28 stycznia 1903 r. w Warszawie. Dwa lata później jego rodzina przeniosła się do Kijowa. Tam kształcił się w rosyjskiej szkole powszechnej. W 1911 r. zmarł jego ojciec, co postawiło matkę w trudnej sytuacji materialnej. Aby jej pomóc, Aleksander przerwał edukację i zdobył posadę bankowego gońca. Z czasem otrzymał awans i jako urzędnik przepisywał bankową korespondencję na maszynie.
W 1916 r. udał się z matką w podróż do Humania, gdzie mieszkał jej brat, w nadziei na poprawę bytu. Podczas drogi z nieznanych przyczyn rozłączył się z matką, która trafiła na Kaukaz i w związku z zawieruchą wojenną i rewolucyjną na kilka lat straciła kontakt z synem. Aleksander przybył do Humania, zamieszkał u wuja i podjął przerwaną edukację w utworzonej po rewolucji polskiej szkole. Ponownie znalazł także posadę w banku, by wspomóc rodzinny budżet.
Aleksander Kamiński i harcerstwo
Od 1918 r. należał do humańskiej 1. Męskiej Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki, gdzie pełnił różne funkcje. W 1920 r., po śmierci wuja, trafił najpierw pod opiekę sąsiadów, potem na pewien czas do ochronki dla sierot polskich, by ostatecznie znaleźć schronienie u harcerskiego przełożonego Oskara Żawrockiego. Rok później wobec represyjnych działań bolszewików w stosunku do polskiego harcerstwa młody Kamiński zdecydował się na powrót do kraju.
Podjął naukę w stołecznym gimnazjum i zamieszkał w bursie dla wojennych sierot w Pruszkowie. Odnowił też znajomość z Żawrockim, który włączył go w miejscowe życie harcerskie. Kamiński niebawem został zastępcą komendanta hufca w Pruszkowie. Po zdaniu matury studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim, pracując równocześnie jako wychowawca w pruszkowskiej bursie dla bezdomnych i porzuconych dzieci oraz pisząc teksty do „Harcmistrza”, „Płomyka” i „Iskier”.
W 1924 r. został podharcmistrzem, a rok później objął funkcję komendanta Hufca Pruszkowskiego, a po zakończeniu studiów w 1928 r. – komendanta Chorągwi Mazowieckiej. Otrzymał wówczas również powołanie do wojska, gdzie w trakcie ćwiczeń nabawił się zapalenia płuc i w wyniku komplikacji zdrowotnych został zwolniony ze służby jako trwale do niej niezdolny. Po leczeniu powrócił do harcerstwa, prowadząc referat drużyn mniejszości narodowych oraz współorganizując dla najmłodszych wydział zuchowy i zbierając pierwsze doświadczenia, które posłużyły mu później do sformułowania zasad „wychowania metodą harcerską”. Stały się też podstawą jego książek poświęconych tej tematyce, m.in. „Antek Cwaniak” czy „Książka wodza zuchów”.
W 1930 r. ożenił się z koleżanką z harcerstwa Janiną Sokołowską, a dwa lata później w związku z nawrotem choroby płuc przeniósł się do Zakopanego na leczenie. Przez kilka kolejnych lat kierował ośrodkami harcerskimi na południu kraju, prowadził różnego typu kursy, wchodził także w skład delegacji na międzynarodowe spotkania skautingu.
„Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego
Po wybuchu wojny powrócił do Warszawy i zaczął działać w Komendzie Pogotowia Harcerzy oraz zaangażował się w pomoc uchodźcom i sierotom. Był inicjatorem powstania harcerstwa podziemnego – Szarych Szeregów. Już od października 1939 r. wchodził w skład „Pasieki” – kwatery głównej podziemnego harcerstwa. Przyjął pseudonim „Kaźmierczak”, a w listopadzie 1942 r. „Hubert”, a także „Fabrykant” i „Kamyk”.
80 lat temu ukazał się pierwszy numer „Biuletynu Informacyjnego”
Był pomysłodawcą i redaktorem naczelnym organu prasowego Komendy Głównej AK – „Biuletynu Informacyjnego”, a także autorem większości artykułów wstępnych w tym czasopiśmie. Później dowodził również Biurem Informacji i Propagandy stołecznego ZWZ oraz stworzył i prowadził Organizację Małego Sabotażu „Wawer”. W 1943 r. powstała też jego najbardziej znana powieść „Kamienie na szaniec”, opisująca podziemną działalność 23. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej i jej członków – „Alka”, „Zośki” i „Rudego”.
W czasie Powstania Warszawskiego był członkiem redakcji ukazującego się jawnie „Biuletynu Informacyjnego”. Udało mu się uniknąć obozu i przedostać do żony i córki do Skierniewic. Nie powrócił do działalności konspiracyjnej.
Aleksander Kamiński w PRL
Po wojnie pracował jako asystent w katedrach pedagogiki na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie obronił również pracę doktorską. Na krótko powrócił też do harcerstwa, w 1949 r. został jednak zwolniony za „reakcyjne podejście”, czyli niezgodność swoich przekonań i działań z ideologią marksistowską. Przesłuchiwany przez UB, usunięty z uniwersytetu po likwidacji jego katedry, przeszedł na rentę i zajął się pracą naukową. Do harcerstwa wrócił po 1956 r., angażując się w działalność przywróconego ZHP jako przewodniczący Naczelnej Rady Harcerskiej. Zrezygnował jednak dość szybko w obliczu działań zmierzających do ponownego podporządkowania Związku władzom komunistycznym.
W 1958 r. ponownie podjął współpracę z Uniwersytetem Łódzkim, najpierw w Zakładzie Socjologii, a następnie jako szef katedry pedagogiki społecznej. Angażował się aktywnie w działalność organizacji pedagogicznych, m.in. Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz Komitetu Nauk Pedagogicznych i Psychologicznych PAN. W roku 1969 otrzymał tytuł profesora. Trzy lata później przeszedł na emeryturę i przeniósł do Warszawy.
Zmarł 15 marca 1978 r. i spoczął w kwaterze powstańczej na Powązkach Wojskowych. Patronuje licznym drużynom harcerskim, szkołom i ulicom.
5 maja 1991 r. za pomoc udzieloną w czasie okupacji członkom organizacji harcerzy żydowskich i żydowskich organizacji podziemnych Instytut Yad Vashem pośmiertnie nadał Aleksandrowi Kamińskiemu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
W 2008 r. prezydent Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie Aleksandra Kamińskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Michał Szukała (PAP)
