Władysław Łokietek urodził się w 1260 r. lub w styczniu 1261 r. Był synem Kazimierza I Kujawskiego, drugiego syna Konrada Mazowieckiego oraz Eufrozyny Opolskiej, córki Kazimierza I Opolskiego.
Łokietek miał trzech braci pochodzących z tego małżeństwa jego ojca oraz starszego przyrodniego brata – Leszka Czarnego, pochodzącego z małżeństwa Kazimierza z Konstancją Wrocławską. Po śmierci Kazimierza I jego dzielnica obejmująca Kujawy, ziemię łęczycką oraz ziemię sieradzką została podzielona pomiędzy jego synów. Niepełnoletni Władysław Łokietek pozostał przy matce sprawującej w imieniu młodszych synów regencję na Kujawach Brzeskich oraz w ziemi łęczyckiej i dobrzyńskiej. Dopiero w 1275 r. wspólnie ze swoimi młodszymi braćmi, Kazimierzem II i Siemowitem, objął władzę nad tymi ziemiami.
Łokietek, Leszek Czarny i Henryk Probus
W 1279 r. jego przyrodni brat Leszek Czarny zasiadł na tronie krakowskim. Łokietek wraz z braćmi uznał jego zwierzchnictwo. Na początku lat 80. angażował się we wsparcie dla książąt mazowieckich walczących z najazdami litewskimi. W 1288 r. zmarł Leszek Czarny. Zgodnie z jego wolą księstwo sieradzkie stało się częścią władztwa Władysława Łokietka. W walce o tron w Krakowie wsparł księcia mazowieckiego Bolesława II. W 1289 r. wraz z oddziałami mazowieckimi pokonał oddziały sojuszników księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa. Mimo to Bolesław zrezygnował z dążeń do opanowania Krakowa. Pozwoliło to Łokietkowi na przejęcie tronu krakowskiego. Szybko jednak został wyparty z Krakowa przez Henryka Probusa. Łokietkowi pozostało sprawowanie władzy w księstwie sandomierskim.
Po śmierci Probusa władze w Krakowie objął Przemysł II. Jednak już w 1291 r. zrzekł się księstwa krakowskiego, które przejął popierany przez miejscowych możnych król czeski Wacław II. W 1292 r. klęski w starciach z Czechami zmusiły Łokietka do zawarcia niekorzystnego układu, w którym zrzekał się na ich rzecz ziemi sandomierskiej.
Łokietek i Bolesław Pobożny
Łokietek ściśle współpracował również z księciem kaliskim Bolesławem Pobożnym. Około połowy lat 80. po raz pierwszy pojawił się pomysł mariażu jego córki, Jadwigi, z Łokietkiem. Do ślubu doszło w 1293 r. W tym czasie Jadwiga znajdowała się pod opieką rosnącego w siłę księcia wielkopolskiego, Przemysła II, który dwa lata później koronował się na króla Polski. Jego śmierć w zamachu w 1296 r. uczyniła z Łokietka jednego z pretendentów do objęcia tronu krakowskiego i korony królewskiej.
Poparcie elit Wielkopolski dla Łokietka wywoływało niepokój panującego nad Małopolską Wacława II. Po śmierci Przemysła II Łokietek został wybrany przez możnych spadkobiercą jego dzielnicy. Plany te pokrzyżował najazd Henryka Głogowczyka, który zmusił Łokietka do podzielenia się z nim częścią Wielkopolski. W 1297 r. o prawa do Wielkopolski upomniał się również Wacław II. Początkowo Łokietek zawarł z nim układ lenny, którego postanowień nie dotrzymał. W 1299 r. Wacław II najechał Wielkopolskę. Łokietek uciekł z kraju. Przez kolejne 4 lata prawdopodobnie przebywał w Rzymie oraz na Węgrzech i na Rusi Halickiej. Jego żona ukrywała się w Radziejowie w przebraniu mieszczki. W sierpniu 1300 r. Wacław II koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Wzmacnianiu pozycji Czech pragnęły przeciwdziałać skonfliktowane z nimi Węgry. Dzięki ich poparciu i niechęci do czeskich rządów w 1304 r. Łokietek powrócił do kraju. Opanował Małopolskę, Kujawy, Pomorze Gdańskie. W 1308 r. jednocząca się Polska utraciła podbite przez Krzyżaków Pomorze.
Bunt przeciwko Łokietkowi
W 1312 r. przeciwko Łokietkowi wybuchł bunt niemieckich mieszczan Krakowa pod przywództwem wójta Alberta. Stłumienie buntu otworzyło Łokietkowi drogę do kolejnego etapu jednoczenia ziem polskich. W kolejnych latach władca Krakowa dokończył podbój Wielkopolski. Łokietek stał się niekwestionowanym władcą najważniejszych dzielnic podzielonej Polski. W 1318 r. na zjeździe w Sulejowie zgromadzone rycerstwo wystosowało do papieża list z prośbą o zgodę na koronację królewską Łokietka. 20 stycznia 1320 r. biskup gnieźnieński Janisław koronował Władysława Łokietka na króla Polski. Na arenie międzynarodowej był uznawany za króla Krakowa. Prawa do polskiej korony rościł sobie król czeski Jan Luksemburski.
Władzę Łokietka miał wzmacniać sojusz potwierdzony w 1320 r. małżeństwem jego córki Elżbiety Łokietkównej z Karolem Robertem. W 1325 r. książę litewski Giedymin zawarł z Polską przymierze oraz układ o małżeństwie córki władcy Litwy – Aldony z synem Władysława, Kazimierzem.
Kolejne lata panowania Łokietka
Kolejna lata panowania upłynęły na wojnach z Brandenburgią, Krzyżakami i próbach odzyskania części Mazowsza. Mimo symbolicznego zwycięstwa nad wojskami krzyżackimi pod Płowcami Polska utraciła Kujawy i ziemię dobrzyńską. Mimo zabiegów dyplomatycznych nie udało się również odzyskać Pomorza.
Władysław Łokietek zmarł 2 marca 1333 r. na Wawelu. Został pochowany w budowanej wówczas katedrze.
Pierwszy król Polski po zjednoczeniu pozostawił swojemu synowi, Kazimierzowi III, państwo składające się z dwóch najważniejszych dzielnic – Małopolski i Wielkopolski. Wielką wartością były zawarte przez Łokietka sojusze z Węgrami i Litwą. Głównym celem jego następcy miało być dokończenie unifikacji państwa i jego obrona przed Czechami i Państwem Krzyżackim.
