Znaczek upamiętniający wybuch III Powstania Śląskiego. Źródło: IPN
Od środy w Przystanku Historia - Centrum Edukacyjnym IPN w Katowicach im. Henryka Sławika można odbierać znaczek wydany dla upamiętnienia setnej rocznicy wybuchu III Powstania Śląskiego. Jest on inspirowany oznakowaniem powstańczym.
Pierwotnie rozpoczęcie akcji dystrybucji znaczka planowano na 19 kwietnia. Ze względu na sytuację epidemiologiczną i panujące obostrzenia została przełożona na 5 maja. "Znaczek może odbierać każdy chętny, został wydany w 2 tys. egzemplarzy. Do każdego dołączony jest kartonik z komentarzem historycznym" - powiedziała PAP Monika Kobylańska z oddziału IPN w Katowicach.
To drugi znaczek wydany w ostatnich miesiącach przez katowicki IPN dla upamiętnienia wydarzeń sprzed stu lat. W marcu rozpoczęła się dystrybucja repliki znaczka plebiscytowego.
100 lat temu wybuchło III Powstanie Śląskie
"Znaczek wydany dla upamiętnienia wybuchu III powstania śląskiego, inspirowany jest oznakowaniem powstańczym z pierwszego okresu walk. Przez nawiązanie do powstańczej opaski honoruje wszystkich powstańców walczących w trzech powstaniach śląskich. Jednocześnie jest symbolem sukcesu, jakim było przyłączenie części Górnego Śląska do Rzeczypospolitej" - podają przedstawiciele Instytutu.
Na biało-niebieskiej wstążce umieszczono wizerunek złotego orła górnośląskiego, wywodzącego się z herbu książąt opolskich. Taki właśnie orzeł znalazł się w herbie województwa śląskiego, utworzonego po podziale Górnego Śląska w 1922 r. Zdobi on również najważniejsze odznaczenia nadawane powstańcom za udział w walkach: Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, Gwiazdę Górnośląską czy Odznakę Orła Górnośląskiego.
"Znaczek wydany dla upamiętnienia wybuchu III powstania śląskiego, inspirowany jest oznakowaniem powstańczym z pierwszego okresu walk. Przez nawiązanie do powstańczej opaski honoruje wszystkich powstańców walczących w trzech powstaniach śląskich. Jednocześnie jest symbolem sukcesu, jakim było przyłączenie części Górnego Śląska do Rzeczypospolitej" - podają przedstawiciele Instytutu.
Jak przypominają historycy, umundurowanie powstańców śląskich, podobnie jak ich uzbrojenie, nie było jednolite. W czasie I i II powstania śląskiego powstańcy nosili przede wszystkim ubrania cywilne (marynarki, jasne koszule z kołnierzykiem lub stójką, krawaty, kapelusze czy różne czapki) w połączeniu z elementami wyposażenia wojskowego. Na fotografiach z tamtych czasów można zobaczyć, jak powstańcy wspólnie pozują w umundurowaniu różnych armii: niemieckiej, "błękitnej armii" gen. Józefa Hallera, a nawet w mundurach amerykańskich. Krótkotrwałość obu powstań spowodowała, że nie wypracowano żadnych formalnych rozporządzeń dotyczących stroju walczących – wskazuje IPN.
Pewna zmiana nastąpiła dopiero podczas III powstania śląskiego, kiedy siły powstańcze próbowano zorganizować na wzór regularnej armii. Większa niż wcześniej liczba powstańców, zamiast ubrań cywilnych, nosiła wówczas mundury przysłane z Polski, np. Wojsk Wielkopolskich, oraz wojskowe buty. Nadal jednak widoczna była duża różnorodność i dowolność oraz uzupełnianie oporządzenia np. elementami produkcji niemieckiej czy alianckiej. Zabronione było używanie kompletnego umundurowania polskiego, aby nie doprowadzić do zarzutu, że w walce bierze udział Wojsko Polskie.
Dr hab. G. Bębnik: III Powstanie Śląskie było właściwie niewypowiedzianą wojną polsko-niemiecką
Tuż przed wybuchem III powstania śląskiego, 1 maja 1921 r., wprowadzono jednolite oznakowanie dla powstańców w postaci wstążki (opaski) noszonej na lewym ramieniu. Naczelny komendant wyróżniał się czerwoną, szeroką opaską z białym orłem. Szefowi sztabu oraz szefom sztabów grup operacyjnych przypisano wstążkę niebiesko-czerwoną z białym orłem, a dowódcom grup taktycznych biało-niebieską, także z orłem. Oficerowie oraz dowódcy pułków, baonów i kompanii nosić mieli opaski biało-niebieskie, zaś pozostali powstańcy białe.
Oznakowanie to funkcjonowało do 21 maja 1921 r., kiedy zostało zastąpione nowymi wzorami. Wówczas szefowie sztabu grup oraz ich zastępcy nosić mieli opaski czerwono-niebieskie, dowódcy grup czerwono-niebieskie z białym orłem, dowódcy baonów białe z czerwonymi brzegami i z trzema gwiazdkami na białej części, dowódcy kompanii białe z czerwonymi brzegami i z dwiema gwiazdkami na białej części, dowódcy plutonów białe z czerwonymi brzegami i z jedną gwiazdką na białej części zaś oficerowie białe z czerwonymi brzegami i odznakami przysługującymi stopniom na białej części. Szeregowi nosić mieli opaski biało-czerwone, z odpowiednią naszywką na białej części, w zależności od stopnia. Naczelny komendant nadal miał przypisaną opaskę czerwoną z białym orłem.
Trzecie powstanie śląskie było ostatnim zbrojnym zrywem polskiej ludności na Śląsku. Jego efektem było przyznanie Polsce znacznie większej części Górnego Śląska, niż pierwotnie zamierzano. Rozpoczęcie powstania poprzedził przegrany przez Polskę plebiscyt, który odbył się 20 marca 1921 r., po którym Komisja Plebiscytowa zamierzała przyznać prawie cały sporny obszar Niemcom.
Trzecie powstanie śląskie było ostatnim zbrojnym zrywem polskiej ludności na Śląsku. Jego efektem było przyznanie Polsce znacznie większej części Górnego Śląska, niż pierwotnie zamierzano. Rozpoczęcie powstania poprzedził przegrany przez Polskę plebiscyt, który odbył się 20 marca 1921 r., po którym Komisja Plebiscytowa zamierzała przyznać prawie cały sporny obszar Niemcom.
Powstanie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja. Na jego czele stanął Wojciech Korfanty - znany działacz społeczny, a wcześniej komisarz plebiscytowy. Walki trwały dwa miesiące - powstańcy zdołali opanować prawie cały obszar plebiscytowy, broniąc go później przed siłami niemieckimi. Najpoważniejsze starcia miały miejsce w okolicach Góry św. Anny. W III powstaniu śląskim wzięło udział około 60 tys. Polaków.
W wyniku tego zrywu Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego - czyli ponad 11 tys. km kw. - zamieszkanego przez ponad 2 mln ludzi, do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna. Podział był też korzystny dla Polski gospodarczo - na przyłączonym terenie znajdowały się 53 z 67 istniejących kopalni, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni. (PAP)
autor: Krzysztof Konopka
kon/ dki/
