1929 r. Dom Narodowy w Cieszynie. Fot. NAC
120. rocznica otwarcia Domu Narodowego w Cieszynie, który stał się ośrodkiem polskości na Śląsku Cieszyńskim, minęła w środę. Inicjatorem jego powstania był działacz narodowy, luterański ksiądz Franciszek Michejda. Obecnie Dom Narodowy jest placówką kultury.
Historia budynku, w którym obecnie mieści się Dom Narodowy sięga 1496 r., w którym książę Kazimierz II założył nowy rynek w mieście. Jednak pierwsza wzmianka o nim pochodzi dopiero z 1646 r. Obecny kształt budynek zyskał w latach 1867-1869, gdy został przebudowany przez Ignatza Eisnera według projektu Josefa Grossa.
Dyrektor COK Adam Cieślar przypomniał, że myśl o założeniu Domu Narodowego pojawiła się pod koniec XIX w. „Podjął ją w 1882 r. ks. Franciszek Michejda. Jego inicjatywa zyskała realny kształt w 1887 r., kiedy to powstało Towarzystwo Domu Narodowego, którego prezesem został Andrzej Cinciała” – podał.
Zabiegi o pozyskanie funduszy przyspieszyły dekadę później, gdy w przedsięwzięcie zaangażował się przedsiębiorca Franciszek Górniak. W 1897 r. w imieniu Towarzystwa Domu Narodowego zakupił na hotel Marii i Franciszka Schreinzerów, budynek mieszczący się w rynku. Opracował plany przebudowy, dostarczył bezinteresownie cegłę oraz zatrudnił robotników. Prace ruszyły wiosną 1899 r. Trwały do lipca 1900 r. Jesienią towarzystwa narodowe zajęły przydzielone im lokale.
„Uroczyste otwarcie budynku, pierwotnie nazwanego Domem Polskim, nastąpiło 20 stycznia 1901 r. Po oficjalnej inauguracji Dom włączył się w życie społeczności na Śląsku Cieszyńskim. Na parterze mieściły się restauracja, kawiarnia, sklep spożywczy i papierniczy. Nieco później działał tam również złotnik i zegarmistrz. Lokale gastronomiczne stanowiły zaplecze dla spotkań, narad, konferencji i innych wydarzeń” – powiedział dyrektor Cieślar.
Dom stał się ośrodkiem polskiego życia towarzyskiego i kulturalnego w Cieszynie. Siedzibę znalazły w nim instytucje i stowarzyszenia kulturalne, oświatowe i gospodarcze. Wśród nich były m.in. wydział Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego, Czytelnia Ludowa, Towarzystwo Oszczędności i Zaliczek, a także Towarzystwo Rolnicze. Działał również ludowy teatr amatorski.
W okresie I wojny działalność kulturalna nieco wyhamowała. Nadal kładziono jednak duży akcent na edukację i wychowanie narodowe. „Celem było rozbudzenie świadomości narodowej, jej utrwalanie oraz przybliżenie polskiego dziedzictwa kulturowego. Do tego doszły pierwiastki wychowania patriotycznego. Trend ten dominował aż do zakończenia działań wojennych” – wskazał Adam Cieślar.
Dom Polski był siedzibą powstałej 19 października 1918 r. Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, pierwszego polskiego organu władzy terenowej. Na jej czele stanęli: katolicki ksiądz Józef Londzin, wywodzący się z ewangelickiej rodziny dr Jan Michejda oraz socjalista Tadeusz Reger.
Po odzyskaniu niepodległości Dom stał się oparciem dla wielu polskich instytucji, organizacji i stowarzyszeń. „Działalność kulturalno-oświatowa zmierzała do silniejszego zespolenia Ziemi Cieszyńskiej z resztą kraju” – powiedział Cieślar. Odbywały się liczne koncerty, recitale i występy muzyczne, a także wieczorki i zabawy taneczne, sylwestrowe i karnawałowe.
W okresie międzywojennym Dom Polski zmienił nazwę na Dom Narodowy. „W tamtym okresie bywanie na imprezach w nim organizowanych było nie tylko w dobrym tonie, ale również podkreślało przynależność narodową i poczucie polskości uczestników” – podkreślił dyrektor Domu Narodowego.
W trakcie II wojny budynek został zajęty przez Niemiecki Front Pracy. Wzywano do niego mieszkańców, w celu podpisywania tzw. volkslist.
Po zakończeniu wojennej zawieruchy, 3 maja 1945 r. budynek zajęła utworzona samorzutnie Polska Milicja Obywatelska. Po kilku dniach formacja została rozbrojona przez oddziały Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa z Katowic. W 1949 r. po MO do budynku wprowadziła się PZPR.
Przez lata władze lokalne i działacze starali się odzyskać Dom Narodowy dla celów kulturalnych. Stało się to możliwe po Październiku 1956 r. W budynku przywrócono miejską działalność kulturalną. Powstały chóry, stowarzyszenia i kluby, teatrzyki, a nawet orkiestra. Odbywały się m.in. kursy językowe, tańca i modelarstwa.
Pracownik Domu Narodowego Łukasz Bielski poinformował, że po przemianach politycznych w 1989 r. pojawił się pomysł, by przywrócić dawną nazwę. „Z inicjatywy Jerzego Hermy od 1 stycznia 1990 r. ośrodek kultury uzyskał dodatkowy człon nazwy. Obecnie to: Cieszyński Ośrodek Kultury Dom Narodowy” – powiedział. (PAP)
autor: Marek Szafrański
szf/ dki/
