Informacja Kierownictwa Walki Podziemnej o wykonaniu wyroku na Franzu Kutscherze zamieszczona na pierwszej stronie „Biuletynu Informacyjnego” z 24 lutego 1944 r. /Źródło: Wikipedia:
W przeddzień 81. rocznicy wykonania przez AK wyroku śmierci na dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski, Franzu Kutscherze, archiwum uczestniczki akcji, Marii Stypułkowskiej "Kamy", trafiło do zbiorów Archiwum Akt Nowych w Warszawie.
"W przededniu 81. rocznicy akcji >>Kutschera<<, w której Maria Stypułkowska-Chojecka "Kama" uczestniczyła, jej synowie - Mirosław i Sławomir Chojeccy przekazali do naszych zbiorów obszerne i cenne archiwum matki" - powiedział w piątek PAP archiwista i historyk z Archiwum Akt Nowych (AAN), Kamil Świątkowski.
"Przekazane dziś archiwum Stypułkowskiej-Chojeckiej możemy podzielić na trzy części. Pierwsza z nich to druki, prywatne notatki, dokumenty tożsamości, legitymacje różnych organizacji wojskowych i kombatanckich. Drugą stanowi bogaty zbiór fotografii dokumentujących życie prywatne >>Kamy<< od lat przedwojennych do XX wieku" - wyjaśnił.
Historyk podkreśla, że część zdjęć pochodzi z lat okupacji i Powstania Warszawskiego
"Natomiast trzecia część to muzealia - medale i odznaczenia. Wśród nich jest Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, Krzyż Walecznych oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. W ramach nawiązanej niedawno współpracy pomiędzy AAN i Muzeum Powstania Warszawskiego zostaną one przekazane do zbiorów MPW. U nas pozostaną wyłącznie materiały i archiwalia papierowe" - wskazał Świątkowski.
"Niezwykle cennym i unikatowym eksponatem jest kobieca wersja odznaki ukończenia kursu podchorążych konspiracyjnej Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty AK >>Agricola<<. Widnieje na nim napis >>Kama, luty 1944<< informujący nas o pseudonimie kursantki i dacie odbycia kursu" - dodał.
Historyk przypomniał, że "Kama" była w PRL wielokrotnie inwigilowana i przesłuchiwana w związku z działalnością konspiracyjną w AK, a w latach 70. w związku z działalnością syna Mirosława - jednego z działaczy KOR. W aktach operacyjnych Wydziału Śledczego UBP Warszawa i KS MO Warszawa z lat 1948-1960 "Kama" figurowała jako członek "nielegalnego podziemia poakowskiego" ujawniony przed komisją likwidacyjną 10 września 1945 r. W latach 70 i 80. SB objęło "Kamę" inwigilacją w sprawie Sprawy Operacyjnego Rozpracowania (SOR) krypt. "Komitet" przeciwko m.in. jej synowi Mirosławowi Chojeckiemu zaangażowanemu w działalność Komitetu Obrony Robotników oraz w pomoc udzielaną robotnikom po protestach w Radomiu i Ursusie w czerwcu 1976 r.
">>Kama<< była kobietą niezwykłej odwagi. Wykazywała się nią nie tylko podczas rozpoznania przed akcjami likwidacji funkcjonariuszy niemieckiego aparatu zbrodni, ale także po wojnie, gdy UB i SB przesłuchiwało ją m.in. w sprawie działającego w KOR jej syna, a dzisiejszego donatora, Mirosława Chojeckiego oraz jego brata Sławomira. Swój patriotyzm, odwagę i determinację przekazała synom, którzy byli konspiratorami w PRL" - wskazał.
Maria Stypułkowska-Chojecka ps. Kama (1926–2016) była harcerką Szarych Szeregów, żołnierzem AK i uczestniczką Powstania Warszawskiego. Była łączniczką i wywiadowczynią oddziału AK "Agat" - "Pegaz" - "Parasol". Uczestniczyła w przygotowaniu i wykonaniu siedmiu specjalnych operacji bojowych: "Frühwirth", "Weffels", "Braun","Stamm", "Hahn" oraz wykonaniu wyroku śmierci na wojennym zbrodniarzu - dowódcy SS i policji dystryktu warszawskiego SS-Brigadeführerze Franzu Kutscherze w dniu 1 lutego 1944 r. "Miałam zapamiętać tę twarz po to, żeby nie pomylić się, gdyby samochodem jechał może inny generał. Zapamiętałam tę twarz, wszystkie cechy, sposób jego chodzenia, poruszania się" - wspominała wielogodzinną, ryzykowną obserwację przed akcją.
11 lipca 1944 r. "Kama" uczestniczyła w nieudanej próbie likwidacji Wyższego Dowódcy SS i Policji (HSSPF) w Generalnym Gubernatorstwie, SS-Obergruppenführera Wilhelma Koppe, przeprowadzonej w Krakowie. Podczas Powstania przeprowadzała rannych kanałami, organizowała punkt sanitarny na Starym Mieście i została dwukrotnie ranna. W 1944 r. została dwukrotnie odznaczona Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.
Po wojnie pracowała w szkolnictwie, a następnie jako redaktor w Wydawnictwach Szkolnych i Pedagogicznych. Uczestniczyła w życiu środowiska żołnierzy Batalionu "Parasol". Należała do Światowego Związku Żołnierzy AK. Wchodziła w skład Ogólnopolskiego Komitetu Budowy Muzeum Powstania Warszawskiego i Komitetu Budowy Pomnika Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej. Zmarła 5 lutego 2016 r. w Warszawie.
Maciej Replewicz (PAP)
mr/ aszw/
