I Przegląd Piosenki Prawdziwej - Zakazane Piosenki w sierpniu 1981 r. Scenografię przygotował Andrzej Czeczot. Fot. PAP/M. Hołyński
W 1981 r. w Gdańsku odbył się I Przegląd Piosenki Prawdziwej „Zakazane Piosenki” – oficjalna manifestacja sprzeciwu artystów wobec cenzury. Wydarzenie miało imponujący rozmach – zgromadziło szerokie grono najbardziej znanych twórców i wykonawców polskiej sceny artystycznej.
Od 20 do 22 sierpnia 1981 r., w ramach obchodów pierwszej rocznicy podpisania porozumień sierpniowych, zorganizowano w gdańskiej hali Olivia wydarzenie kulturalne, które było jak rękawica rzucona cenzurze – I Przegląd Piosenki Prawdziwej „Zakazane Piosenki”. Była to inicjatywa władz Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” i wspierających je środowisk artystycznych.
Na scenie wystąpiła większość czołowych twórców i wykonawców piosenek autorskich, poezji śpiewanej i pokrewnych nurtów. Na imprezę złożyły się trzy pięciogodzinne programy artystyczne prezentowane przez kolejne dni. Całość podzielono na dwie części: konkursową, w której wykonawcy ubiegali się o nagrody złotego, srebrnego i brązowego „Knebla”, oraz pozakonkursową, podczas której odbywały się koncerty zespołów muzycznych, występy kabaretowe i wręczanie nagród. W ciągu trzech dni przez halę Olivia przewinęło się około 18 tys. widzów. Bilet na jeden dzień przeglądu kosztował 300 zł, co stanowiło wówczas równowartość czarnorynkowej ceny 2 dol. amerykańskich.
Euforia, jaka panowała w „karnawale Solidarności”, oraz rozmach, jaki starano się nadać imprezie, sprawiły, że organizatorzy zaprosili gości zagranicznych – m.in. Krisa Kristoffersona, Leonarda Cohena i Boba Dylana – jednak wszyscy odmówili. W skład komitetu organizacyjnego weszli przedstawiciele NSZZ „Solidarność”, z Lechem Wałęsą jako honorowym przewodniczącym biura festiwalowego, a także Andrzej Wajda, Maciej Zembaty, Jerzy Janiszewski, Andrzej Czeczot, Waldemar Banasik i Maciej Karpiński – reżyser przeglądu.
Impreza miała w spektakularny sposób przeciwstawić się cenzurze, dlatego poparło ją wielu ludzi kultury. Na prezentowanej fotografii, wykonanej w sierpniu 1981 r. przez M. Hołyńskiego, widać jeden z występów podczas I Przeglądu Piosenki Prawdziwej „Zakazane Piosenki”. Scenografia w groteskowy sposób nawiązywała do typowego wystroju propagandowych imprez komunistycznych. Przedstawiała karykatury byłych przywódców partyjnych i rządowych: Bolesława Bieruta, Józefa Cyrankiewicza, Władysława Gomułki, Piotra Jaroszewicza i Edwarda Gierka. U góry, po bokach, widać dwa trójkątne fragmenty białego materiału – był to zwinięty transparent z napisem „Solidarność”, opuszczany podczas niektórych występów.
„W sierpniu 1981 r. pojawiły się piosenki zupełnie innego gatunku – strajkowe. Często nieporadne tekstowo i muzycznie, śpiewane przez zupełnych amatorów, ale natychmiast podchwytywane przez ludzi, powtarzane, przepisywane, rozchodzące się gwałtownie i szeroko. Ponieważ mówiły o sprawach najważniejszych: o strajku, o walce robotniczej, o Polsce. Jedna z tych piosenek, anonimowa – dawna zresztą, z grudnia 1970 r. – dopiero teraz stała się znana powszechnie. To »Ballada o Janku Wiśniewskim«. Kończyła ona film Wajdy »Człowiek z żelaza« i rozpoczynała każdy z trzech dni naszego Przeglądu Piosenek Prawdziwych” – napisał w artykule Konstanty Puzyna, krytyk teatralny, eseista, teatrolog, poeta, współzałożyciel miesięcznika teatralnego „Dialog”.
W dalszej części wyjaśniał: „Przegląd ten zrodził się po to, by cały ten nieoficjalny i półoficjalny repertuar ostatniej dekady oficjalnie wydobyć wreszcie z ukrycia. Nie dlatego, że długo był zakazany, co może sugerować tytuł »Zakazane piosenki«. Nie wszystkie zresztą z tych piosenek były naprawdę zakazane, większość bywała, owszem, ale nie zawsze. Ważniejsze jednak było, że to repertuar autentyczny – spontanicznie tworzony, próbujący mówić o wszystkich żywych, rzeczywistych sprawach, o tym, co naprawdę obchodziło autorów i społeczeństwo”.
Patrząc na długą listę uczestników I Przeglądu Piosenki Prawdziwej „Zakazane Piosenki”, łatwiej byłoby napisać, kto nie wystąpił, niż wymienić wszystkich znanych artystów, którzy pojawili się na scenie. W ciągu trzech dni imprezy publiczność mogła zobaczyć m.in.: Jacka Zwoźniaka, Małgorzatę Bratek, Ryszarda Riedla, Leszka Długosza, Daniela Olbrychskiego, Krystynę Jandę, Marka Grechutę, Jacka Fedorowicza, Andrzeja Garczarka, Przemysława Gintrowskiego, Jacka Kaczmarskiego, Jacka Kleyffa, Jonasza Koftę, Macieja Zembatego, Antoninę Krzysztoń, Jana Pietrzaka, Andrzeja Rosiewicza, Tadeusza Rossa, Jana Tadeusza Stanisławskiego, Marcina Wolskiego, a także zespoły Maanam, Wały Jagiellońskie, Pod Budą, Wolną Grupę Bukowinę.
Laureatami „Zakazanych Piosenek” byli m.in.: Jacek Zwoźniak (utwory: „Najpiękniejsza w klasie robotniczej” i „Piosenka na wszelki wypadek”), Jacek Kaczmarski („Świadkowie” i „Rejtan”), Małgorzata Bratek („Kiedym stawił się” i „Modlitwa”), Maciej Zembaty („Izba chorych” i „Brygadzista Albin”), zespół Pomorzanie („Ten grudniowy dzień” i „Mario Matko”), Zbigniew Sekulski („List” i „Między wschodem a zachodem świata”), Jan Tadeusz Stanisławski („Z naganem do MHD”), Aleksander Grotkowski („Rozmowy ministra ze studentami” i „Ballada o św. Włodzimierzu”), Maciej Pietrzyk („Piosenka dla córki” i „Sierpień ’80”). Nagrodę specjalną, ufundowaną przez Gdański Komitet Obrony Więzionych za Przekonania, wręczono Piotrowi Szczepanikowi i Ewie Dałkowskiej.
Koncertom towarzyszyły także wydarzenia o charakterze happeningowym, np. przed rozpoczęciem pierwszego koncertu w obiekcie rozrzucono dużo prasy codziennej NRD i Czechosłowacji, gazety te były rozdeptywane przez widzów. Innym działaniem było przyklejenie na ścianach gazety z informacjami na temat IX Zjazdu PZPR, które przekreślono czerwoną farbą. Ponadto w pierwszym dniu imprezy halę oplakatowano afiszami z napisem: „Chcesz znać »Prawdę« – czytaj »Trybunę Ludu«".
Archiwum fotograficzne Polskiej Agencji Prasowej liczy kilkadziesiąt milionów zdjęć i wciąż wzbogaca się o nowe kolekcje. Zasoby sięgają lat 20. XX wieku. To ważna część dziedzictwa narodowego. Zatrzymane w kadrach obrazy rejestrują każdy aspekt życia społecznego, politycznego, gospodarczego, kulturalnego i religijnego w ostatnich 100 latach. Profesjonalna digitalizacja zasobów fotograficznych PAP umożliwia szeroki do nich dostęp przez stronę PAP (https://fotobaza.pap.pl/). Nad prawidłową identyfikacją i szczegółowym opisem zdjęć pracuje zespół specjalistów, przeglądając materiały źródłowe w czytelniach i archiwach. Klienci są na bieżąco informowani o nowych zdjęciach w Bazie Fotograficznej PAP.
Zainteresowała cię ta historia? Zapisz się na newsletter PAP Fotobox (https://rejestracja.pap.com.pl/fotobox) i co miesiąc odkrywaj m.in. archiwalne kadry dotyczące postaci, miejsc i wydarzeń.
Tomasz Szczerbicki (PAP)
szt/ miś/ mhr/
