Zalipie 1981. Zapis socjologiczny. Cykl: ludzie we wnętrzach. Dom państwa Trelów. Fot. PAP/Zofia Rydet
Cykl fotografii „Zapis socjologiczny” Zofii Rydet, tworzony od 1978 do 1997 r., dokumentuje realia tamtych lat. Autorka dostrzegała tematy tam, gdzie inni ich nie widzieli – w codziennym życiu Polaków. PAP jest jedyną agencją fotograficzną, która reprezentuje zbiory artystki.
- „Zapis socjologiczny” Zofii Rydet to jedno z najważniejszych dzieł fotograficznych XX wieku, wyjątkowe w swojej skali i głębi. Cykl ten ma nieocenione znaczenie artystyczne, historyczne i antropologiczne. Zofia Rydet z niezwykłą wrażliwością dokumentowała wnętrza domów i życie codzienne ich mieszkańców, tworząc unikalny projekt fotograficzny – powiedziała Katarzyna Liebrecht, kierowniczka Zespołu Archiwum Foto PAP.
- Wnętrza domów, przedmioty, obyczaje mieszkańców tworzą wizualną kronikę – encyklopedię życia prowincji, której już dziś w dużej mierze nie zobaczymy. Mamy ten zaszczyt, że obok Fundacji im. Zofii Rydet to właśnie Polska Agencja Prasowa reprezentuje ten niezwykle cenny zbiór. Dzięki naszej platformie www.fotobaza.pap.pl fotografie te są dostępne dla szerokiego grona odbiorców – od badaczy i dziennikarzy, po instytucje kultury, wydawnictwa i twórców poszukujących inspiracji – podkreśliła Liebrecht. - Zbiory pozwalają nie tylko poznać historię, kulturę i codzienność minionych dekad, można też z nich czerpać wiedzę, jak poprzez obraz można uchwycić i zachować pamięć o świecie, który stopniowo odchodzi w przeszłość - dodała.
Na „Zapis socjologiczny” składa się blisko 20 tys. zdjęć wykonanych w latach 1978–1997 w ponad stu miejscowościach, głównie na Podhalu, Górnym Śląsku i Suwalszczyźnie. Zofia Rydet rozpoczęła prace nad tym cyklem, kiedy miała 67 lat i była już artystką o pokaźnym dorobku wystawienniczym. Jej twórczość zajmowała osobną pozycję w środowisku polskich fotografów, zdominowanym wówczas przez mężczyzn i tendencje konceptualne.
To materiał, który może interesować szerokie grono odbiorców - od artystów, przez etnografów, po badaczy kultury materialnej i wizualnej. Opowiada o transformacji ustrojowej w Polsce. „Zapis socjologiczny” wpisuje się w międzynarodową dyskusję na temat fotografii i jej funkcji społecznych. W 2024 r. cykl ten został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata.
Cykl fotograficzny "Zapis socjologiczny" Zofii Rydet trafił na krajową listę UNESCO
Na prezentowanej fotografii, wykonanej we wsi Zalipie w 1981 r. i będącej częścią cyklu „Zapis socjologiczny”, widać wnętrze domu państw Trelów. Jest to jedno ze zdjęć z serii „Ludzie we wnętrzach”. Fotografia pokazuje typową kuchnię wiejskiego domu z piecem węglowym. Kobiety uwiecznione na fotografii mają na sobie fartuchy, które można spotkać jeszcze dziś. Na głowach mają zawiązane chustki. Charakterystyczne dla wsi Zalipie jest zdobienie wszystkiego, na czym można umieścić malunek.
Subskrybenci serwisu PAP mogą pobrać tę fotografię bezpłatnie do zilustrowania tego tekstu.
Zalipie – położone w Małopolsce na Nizinie Nadwiślańskiej – uznawane jest do dziś za jedną z najbardziej kolorowych wsi w Polsce. Regionalne malunki (głównie wzory florystyczne) zdobią tam większość przestrzeni – ściany domów (wewnątrz i na zewnątrz) i budynków gospodarczych, płoty, psie budy, meble, sprzęty domowe, studnie i wiadra, którymi wyciągana jest woda, piece, sufity. Historię dziesiątek lat kultywowania ludowej tradycji malowania zdobień można poznać, odwiedzając Dom Malarek w Zalipiu.
„Zdobnictwo zalipiańskie znane już było ponad 100 lat temu, a tradycja malowania domów przetrwała do dziś. Wszystko zaczęło się zwyczajnie: tutejsze kobiety miały niełatwe zadanie, aby utrzymać czystość w chałupach z okopconymi ścianami, w izbach, w których obok ludzi przebywał inwentarz. Początkowo młode dziewczęta, podpatrując się wzajemnie, na pobielonych wapnem ścianach, za pomocą pędzla zrobionego z prosa lub żyta robiły tzw. packi, czyli nieregularne plamki. Wykorzystywały do tego sadze rozrobione w mleku. Gdy pomysły przynosiły oczekiwane rezultaty, zaczęto malować podmurówkę, czyli wystający z ziemi fundament, który ciągle był brudny” – napisano na stronie zalipiańskiego Domu Malarek.
Jako pierwszy o zalipiańskim malowaniu domów napisał Władysław Hickel w czasopiśmie „Lud” w grudniu 1905 r., przedstawiając również charakterystykę sytuacji gospodarczej i społecznej na tym terenie.
Powstanie książka prezentująca ludowe malarki z Zalipia i okolic
W Zalipiu powstała duża część zdjęć - na stronie Fundacji im. Zofii Rydet opublikowano wspomnienia autorki z pracy w tej wsi oraz wypowiedzi niektórych fotografowanych osób.
„Ja dobrze pamiętam tę panią, ona tu u mnie się zatrzymała. Nie wiedziałam, co ona robi. Kiedyś do kuchni weszła, zapytała, czy może zdjęcie zrobić, ja akurat z pracy wróciłam. I takie zdjęcie mam” – wspominała jedna z mieszkanek Zapilia uwieczniona na fotografii przez Zofię Rydet.
„Ta pani miała mi tyle do opowiedzenia, że umówiłyśmy się na kolejne spotkanie. Zanim zrobiłam zdjęcie, jeszcze zbiegła po buty, aby na zdjęciu nie być w kapciach” – wspominała fotografka. „Najkrótsze spotkanie trwało godzinę. A zdarzało się, że spędziliśmy razem pół dnia. Moi bohaterowie sami wybierali sobie miejsce do zdjęcia – takie, aby czuli się w nim dobrze” – pisała Rydet.
„Zofię Rydet interesowało naturalne, najbardziej autentyczne otoczenie człowieka, czyli jego własny dom, który urządzał po swojemu, w którym otaczał się ważnymi dla siebie przedmiotami, który odzwierciedlał status społeczny czy materialny portretowanych. Tak precyzowała swoje podejście do fotografowania portretów we wnętrzach” – napisano na stronie culture.pl.
Zofia Rydet urodziła się 5 maja 1911 r. w Stanisławowie. Od lat 60. uczestniczyła w życiu artystycznym, tworząc cykle fotograficzne „Mały człowiek” i „Czas przemijania” oraz cykl fotomontaży „Świat uczuć i wyobraźni”, który został wydany w 1979 r. jako album. Od 1978 r. do końca swej twórczości realizowała najważniejsze dokonanie artystyczne – „Zapis socjologiczny”, stanowiący monumentalną dokumentację człowieka i społeczeństwa. W 1980 r. zaprezentowała konceptualny cykl „Nieskończoność dalekich dróg”. Ostatnią ważną serią stała się realizowana na przełomie lat 80. i 90. „Suita śląska”, na którą składają się kolaże i fotomontaże, zawierające autocytaty z wcześniejszych fotografii, głównie z „Zapisu socjologicznego”, które artystka skomponowała na kształt ludowych przedstawień sakralnych.
Ukazał się album „Śląska fotografia artystyczna”
Prace Zofii Rydet znajdują się m.in. w: Muzeum Narodowym we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Śląskim w Katowicach, Muzeum Fotografii w Krakowie, a także w Museum of Modern Art w Nowym Jorku, Centre Georges Pompidou w Paryżu, Museum of Modern Art w Kioto i w National Museum of Photography, Film and Television w Bradford. Główna część dorobku artystycznego Zofii Rydet znajduje się w depozycie Fundacji im. Zofii Rydet, której celem jest promocja i odczytywanie na nowo jej twórczości.
Zofia Rydet zmarła 24 sierpnia 1997 r. w Gliwicach.
Archiwum fotograficzne Polskiej Agencji Prasowej liczy kilkadziesiąt milionów zdjęć i wciąż wzbogaca się o nowe kolekcje. Jej zasoby sięgają lat 20. XX wieku. Stanowi ważną część dziedzictwa narodowego. Zatrzymane w kadrach obrazy rejestrują każdy aspekt życia społecznego, politycznego, gospodarczego, kulturalnego i religijnego na przestrzeni ostatnich 100 lat.
Profesjonalna digitalizacja zasobów fotograficznych PAP umożliwia szeroki do nich dostęp przez stronę PAP (https://fotobaza.pap.pl/). Nad prawidłową identyfikacją oraz szczegółowym opisem zdjęć pracuje zespół specjalistów, przeglądając materiały źródłowe w czytelniach i archiwach. Klienci są na bieżąco informowani o nowych zdjęciach w Bazie Fotograficznej PAP.
Zainteresowała cię ta historia? Zapisz się na newsletter PAP Fotobox (https://rejestracja.pap.com.pl/fotobox) i co miesiąc odkrywaj m.in. archiwalne kadry dotyczące postaci, miejsc i wydarzeń.
Tomasz Szczerbicki (PAP)
szt/ miś/ amac/
