Okładka albumu "Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy" autorstwa wiceprezesa IPN dr Mateusza Szpytmy. Źródło: IPN
Wznowienie dwóch książek o rodzinie Ulmów autorstwa wiceprezesa IPN dr. Mateusza Szpytmy oraz broszura o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w czasie wojny – to propozycje wydawnicze przygotowane przez Instytut Pamięci Narodowej z okazji beatyfikacji rodziny Ulmów.
Z okazji beatyfikacji rodziny Józefa i Wiktorii Ulmów, która odbędzie się 10 września w Markowej (Podkarpackie), Instytut Pamięci Narodowej przygotował publikacje zarówno w języku polskim, jak i angielskim poświęcone Ulmom, a także traktujące szerzej o tematyce pomocy niesionej Żydom przez Polaków w czasie II wojny światowej.
Jedną z propozycji przygotowanych przez Wydawnictwo IPN jest album "Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy" autorstwa wiceprezesa IPN dr Mateusza Szpytmy. "Ten album tak naprawdę dokumentuje największą pasję Józefa Ulmy, jaką była fotografia. Znajdują się w nim zdjęcia ukazujące życie codziennie rodziny Ulmów, które do tragicznych wydarzeń z 24 marca 1944 roku toczyło się w sposób naturalny mimo szarej okupacyjnej rzeczywistości. Czytelnik znajdzie również zdjęcia poświęcone hobby Józefa Ulmy, jakim było ogrodnictwo, m.in. hodowla jedwabników i pszczelarstwo. Fotografie przedstawiają także codzienność całej społeczność, która żyła we wsi Markowa – śluby, wesela, pogrzeby oraz przedstawienia teatralne" – powiedziała PAP dyrektorka Wydawnictwa IPN Karolina Imianowska.
"Ten album tak naprawdę dokumentuje największą pasję Józefa Ulmy, jaką była fotografia. Znajdują się w nim zdjęcia ukazujące życie codziennie rodziny Ulmów, które do tragicznych wydarzeń z 24 marca 1944 roku toczyło się w sposób naturalny mimo szarej okupacyjnej rzeczywistości. Czytelnik znajdzie również zdjęcia poświęcone hobby Józefa Ulmy, jakim było ogrodnictwo, m.in. hodowla jedwabników i pszczelarstwo. Fotografie przedstawiają także codzienność całej społeczność, która żyła we wsi Markowa – śluby, wesela, pogrzeby oraz przedstawienia teatralne" – powiedziała PAP dyrektorka Wydawnictwa IPN Karolina Imianowska.
Publikacja zawiera 150 fotografii. Część z nich znajdowała się w rodzinnych zbiorach mieszkańców Markowej, dzięki czemu przetrwały do dzisiaj i mogły zostać umieszczone we wznowionej wersji albumu. "Jest to już trzecie wydanie tej publikacji, ale zostało ono przygotowanej w nowoczesnej formie" – zaznaczyła Karolina Imianowska. Podkreśliła, że "dominantą zdjęć wykonywanych przez Józefa Ulmę było światło". "To widać na fotografiach, które zostały opublikowane w albumie. Dlatego projekt graficzny całej publikacji został w tym tonie utrzymany, co już pokazuje sama okładka" – powiedziała. Na okładce umieszczono zdjęcie przedstawiające najstarsze dziecko Ulmów – Stasię – uczącą się pisać. Zeszyt, który widać na zdjęciu, znajduje się w zbiorach Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Jest to dar Jerzego Ulmy. Czytelnicy będą mogli go zobaczyć na wyklejce albumu.
Dr Szpytma: Ulmowie chcieli pomóc skazanym na zagładę
"Książka swoją formą nawiązuję do rodzinnego albumu. Oprawa edytorska została dostosowana do zdjęć, które w większości były w poziomie, dzięki czemu są one bardzo dobrze wyeksponowane. Ponadto w sposób popularyzatorski pokazują rodzinę, beatyfikowaną w najbliższą niedzielę" – zaznaczyła Karolina Imianowska.
IPN przygotował także anglojęzyczną książkę dr. Mateusza Szpytmy pt. "The Righteous and the Merciful". "Jest to wznowienie pozycji, która wcześniej funkcjonowała pod tytułem +The Risk of Survival. The Rescue of the Jews by the Poles and the Tragic Consequences for the Ulma Family from Markowa+. Badając w kolejnych latach temat pomocy niesionej Żydom, dr Szpytma uzupełnił tę publikację o kolejne fakty" – powiedziała dyrektorka Wydawnictwa IPN.
Okładka książki została utrzymana w złotej kolorystyce, co – jak wyjaśniła Imianowska – ma symbolizować sferę sacrum. Chociaż książka graficznie nawiązuje do albumu "Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy", nie jest jednak jego tłumaczeniem. "Jest to syntetaza dotycząca Polaków ratujących Żydów podczas II wojny światowej. Autor dużo uwagi poświęcił wsi Markowa, w której ukrywało się dwudziestu pięciu Żydów. Punktem kulminacyjnym książki są wydarzenia z 24 marca 1944 roku, kiedy to za pomoc Żydom Niemcy zabili Józefa i Wiktorię Ulmów oraz ich dzieci, a także wszystkich ukrywających się u nich Żydów. W publikacji zostało także umieszczonych wiele zdjęć dokumentacyjnych, pokazujących wysiłki Polskiego Państwa Podziemnego i powołanej przez nie Rady Pomocy Żydom +Żegota+ w niesienie pomocy Żydom" – wskazała Karolina Imianowska.
Specjalnie na beatyfikację IPN przygotował natomiast broszurę pt. "Nie tylko o Ulmach" pod redakcja dr. Tomasza Domańskiego oraz dr. Alicji Gontarek. Można ją bezpłatnie pobrać w internecie ze strony : https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/publikacje-edukacyjne-i/.
Okładka książki została utrzymana w złotej kolorystyce, co – jak wyjaśniła Imianowska – ma symbolizować sferę sacrum. Chociaż książka graficznie nawiązuje do albumu "Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy", nie jest jednak jego tłumaczeniem.
Broszura jest również dostępna w języku angielskim pt. "Not Only About the Ulmas. Assistance Offered on Polish Territory to Jewish People During the German Occupation 1939–1945" i także można ją pobrać ze strony https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/publikacje-w-jezykach-obcych/. Jak wyjaśniła dyrektorka Wydawnictwa IPN, "broszura traktuje szeroko o pomocy udzielanej Żydom na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej, w latach 1939-1945".
Instytut Pamięci Narodowej – przygotowując publikacje także w języku angielskim – chce dotrzeć do zagranicznego odbiorcy. "We współpracy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych dystrybuujemy broszurę oraz książkę dr. Mateusza Szpytmy do palcówek dyplomatycznych na całym świecie. Chcieliśmy, aby jeszcze przed beatyfikacją te książki trafiły do zagranicznych czytelników. Ponadto Biuro Współpracy Międzynarodowej, które działa w IPN, będzie prezentować te publikacje podczas wydarzeń o charakterze międzynarodowym" – podkreśliła Karolina Imianowska.
Rodzina Ulmów została symbolicznie włączona do programu „Zawołani po imieniu”
Józef i Wiktoria Ulmowie mieszkali we wsi Markowa w przedwojennym województwie lwowskim, obecnie podkarpackim. Wiosną 1944 r. Ulmowie zostali zadenuncjowani, prawdopodobnie przez granatowego policjanta, że ukrywają Żydów. Niemieccy żandarmi z posterunku w Łańcucie 24 marca 1944 r. dokonali masakry w domu Ulmów. Najpierw zginęli Żydzi. Wśród nich dwie córki sąsiadów Ulmów - Goldmanów: Golda (Genia) Gruenfeld oraz Lea Didner wraz ze swoim małym dzieckiem. Zamordowano także trzech braci Szallów, ich 70-letniego ojca Saula Szalla oraz kolejnego mężczyznę z rodziny Szallów. Następnie na oczach dzieci Ulmów rozstrzelano Józefa i jego żonę Wiktorię, która byłą w siódmym miesiącu ciąży. Na końcu zabito dzieci - ośmioletnią Stanisławę, sześcioletnią Barbarę, pięcioletniego Władysława, czteroletniego Franciszka, trzyletniego Antoniego i półtoraroczną Marię. W masakrze zginęło 16 osób, w tym kobieta w zaawansowanej ciąży.
W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani przez Yad Vashem pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata a w 2010 r. przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani przez Yad Vashem pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata a w 2010 r. przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2016 r. otwarto w Markowej Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów a od 2018 roku na wniosek prezydenta RP Andrzeja Dudy obchodzony jest ustawiony przez Sejm i Senat RP Narodowy Dzień Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Papież Franciszek 17 grudnia 2022 r. podjął decyzję o beatyfikacji rodziny Ulmów. Beatyfikacja odbędzie się 10 września w Markowej.(PAP)
Autorka: Anna Kruszyńska
akr/ pat/
