Prace archeologiczne w okolicy starożytnej Nicei. Fot. PAP/EPA/Erdem Sahin
Polscy badacze z Fundacji Veroli szukają w położonym w Turcji Izniku - starożytnej Nicei - miejsca, w którym w 325 roku odbył się Sobór nicejski I - pierwszy sobór powszechny biskupów chrześcijańskich. - Chcemy zestawić fakty z wyobrażeniami i określić cel zwołania soboru - powiedział PAP prezes Veroli Magdalena Czechowska.
Projekt Nicaea325 jest realizowany i finansowany przez Fundację Veroli przy współpracy z prof. archeologii Mustafą Sahinem i Uniwersytetem w Bursie. Jego celem jest zlokalizowanie Pałacu Cesarskiego, w którym odbył się Sobór Nicejski I, będący jednym z najważniejszych wydarzeń w historii chrześcijaństwa. Decyzje podjęte w ówczesnej Nicei odegrały kluczową rolę w zdefiniowaniu wiary i zapewnieniu chrześcijaństwu jedności na terenie całego Cesarstwa Rzymskiego.
Leon XIV w Turcji weźmie udział w obchodach 1700. rocznicy Soboru Nicejskiego
Prezes zarządu Veroli Magdalena Czechowska wyjaśniła w rozmowie z PAP, że obecnie pod uwagę branych jest siedem koncepcji dotyczących tego, gdzie mógł odbyć się Sobór.
- Pierwszą jest współczesna Brama Północna, której poświęcono wiele badań, ale żadne ani jej nie potwierdziło, ani nie wykluczyło. Inne to okolice kościoła Koimesis, meczetu Hagia Sophia w centrum gęstej tkanki miejskiej Izniku - która przez to właśnie pozostaje poza zasięgiem badaczy - wzgórze Maltepe, również trudne do zweryfikowania przez zwartą zabudowę miejską, teatr rzymski, czyli jedyny dobrze zachowany obiekt z II wieku naszej ery, czy Senato Saray, prawdopodobnie fragmenty założeń portowych, położone nad brzegiem jeziora Iznik - powiedziała.
- Najnowsza koncepcja pojawiła się w 2014 roku i jest nią Bazyliką Św. Neofitosa, do 2025 roku jeszcze częściowo znajdująca się pod lustrem wody jeziora Iznik. Dotychczasowe ustalenia wskazują, że została wybudowana około 395 roku, czyli kilka dekad po Soborze. Należy jednak wykonać więcej badań, by uzyskać pewność co do daty powstania budynku i jego funkcji - dodała.
Badaczka podkreśliła, że poszukiwany Pałac był najpewniej rozproszonym kompleksem, a nie pojedynczym budynkiem. - Ze źródeł pisanych wiemy, że Sobór odbywał się w „centralnym budynku pałacu, który zdawał się przewyższać wielkością wszystkie pozostałe” (cyt. z Euzebiusza z Cezarei). O obradach Soboru wiemy niewiele. Szukamy sali audiencyjnej o okrągłym kształcie. W przypadku Bazyliki mamy klasyczną apsydę, ale już przy Bramie Północnej wyraźnie widać owalon. To, co dzisiaj jest Bramą Północną (Stambulską), prawdopodobnie nią nie było w czasach Soboru - miasto było bowiem wielokrotnie niszczone i przebudowywane, przez co obecnie zupełnie nie przypomina tego, czym było w IV wieku - wyjaśniła Czechowska.
Rozmówczyni PAP przyznała, że badacze skupiają się na szukaniu analogii z konstrukcjami architektonicznymi, które powstały za czasów Dioklecjana, np. pałacem w Splicie czy pałacem cesarskim w Mediolanie. - Obiekty te wyznaczają pewien wzór - wskazówkę - jak mógł wyglądać obiekt, którego szukamy. W ramach badań istniejących hipotez skupiamy się na znalezieniu dużych obiektów architektonicznych, które mogłyby pełnić funkcję sali audiencyjnej i zmieścić ok. 200 biskupów biorących udział w wydarzeniu - powiedziała.
Komentując wpływ, jaki wynik badań może mieć na stan wiedzy historycznej, prezes Veroli zauważyła, że „odnajdując Pałac, mamy nadzieję sprostować kwestie odnoszące się do celu zwołania biskupów”. - Odnalezienie lokalizacji Soboru pozwoliłoby też zestawić fakty z wyobrażeniami, widocznymi na przykład na ikonach i freskach, do których odwołują się badacze. My traktujemy je trochę z przymrużeniem oka, bo powstały wieki później i są bardziej wyobrażeniami ich autorów - dodała.
W swojej pracy polscy badacze korzystają z szeregu nowych technologii, w tym m.in. z sondy wielowiązkowej, fotogrametrii czy termowizji. - Możemy dzięki temu dotrzeć do informacji, które nie są widoczne gołym okiem, ponieważ znajdują się pod ziemią. Technologie te umożliwiają badania w zabudowanym terenie bez konieczności stosowania metod inwazyjnych, czyli wykopów sondażowych - wyjaśniła Czechowska.
Opowiadając o tym, jak doszło do uruchomienia projektu Nicaea325, rozmówczyni PAP mówi: „Czytając pierwszy raz o Soborze i wiedząc, że odbył się w Nicei, zakładaliśmy, że miało to miejsce we Francji, podobnie jak synod w Arles zwołany w 313 przez Konstantyna. Gdy szybko okazało się, że chodzi o starożytną Niceę w Turcji, temat ten natychmiast nas zafascynował i jeszcze przez pandemią wysłaliśmy wiadomość do prof. Sahina z pytaniami o Bazylikę i Sobór”.
- Przez pandemię musieliśmy chwilowo porzucić temat, ale wróciliśmy do niego w 2021 roku i pojechaliśmy do Izniku. Zaproponowaliśmy współpracę tureckim archeologom, najpierw przy Bazylice, gdzie badania już trwały, a później rozpoczęliśmy nasze własne działania i nasz projekt - podsumowała Czechowska.
Jakub Bawołek (PAP)
jbw/ zm/
