Wicepremier, minister kultury Piotr Gliński (P), premier Mateusz Morawiecki (L) i dyrektor Muzeum Historii Polski Robert Kostro (C) podczas uroczystości podpisania aktu erekcyjnego i wmurowania kamienia węgielnego pod budowę Muzeum Historii Polski na terenie Cytadeli Warszawskiej. Warszawa, 11.10.2018. Fot. PAP/T. Gzell
160 lat od wybuchu Powstania Styczniowego, 150 lat od urodzin Wojciecha Korfantego oraz 80 lat od zbrodni wołyńskiej, a także 80 lat od Powstania w getcie warszawskim – m.in. na te rocznice będziemy zwracać uwagę w 2023 r.
Styczeń
100 lat temu, 7 stycznia 1923 r., w Krakowie urodził się Jerzy Nowosielski, jeden z najoryginalniejszych polskich malarzy, autor polichromii w wielu cerkwiach oraz ikonostasów i obrazów sakralnych. „Malarstwo, jego podstawy teoretyczne, teologia, pedagogika artystyczna, działalność na rzecz promocji i wspierania sztuki – to tylko niektóre z dziedzin, w których artysta wykazywał niesłabnącą aktywność i odnosił niekwestionowane sukcesy” – głosi uchwała Sejmu ustanawiająca Nowosielskiego patronem roku 2023.
Prof. J. Zdrada: Powstanie styczniowe było punktem zwrotnym w rozwoju nowoczesnego narodu polskiego
160 lat temu, w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r., Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił wybuch Powstania Styczniowego. Było to największe i najdłuższe powstanie narodowe.
45 lat temu, 22 stycznia 1978 r., grupa intelektualistów związanych z opozycją demokratyczną założyła w Warszawie Towarzystwo Kursów Naukowych. Wolne od cenzury komunistycznej wykłady i seminaria z historii, socjologii, ekonomii, filozofii, literaturoznawstwa i pedagogiki odbywały się w prywatnych mieszkaniach i kościołach w Warszawie, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i we Wrocławiu.
55 lat temu, 30 stycznia 1968 r., pod warszawskim pomnikiem Adama Mickiewicza odbył się wiec studentów Uniwersytetu Warszawskiego przeciwko decyzji o zdjęciu przez władze spektaklu „Dziady” w reżyserii Kazimierza Dejmka, granego w Teatrze Narodowym. Demonstracja została rozbita przez oddziały milicji.
90 lat temu, 30 stycznia 1933 r., prezydent Niemiec Paul von Hindenburg powołał przywódcę Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników Adolfa Hitlera na stanowisko kanclerza.
Luty
80 lat temu, 3 lutego 1943 r., w Stalingradzie skapitulowały resztki okrążonej 6 Armii generała Friedricha Paulusa. Moment ten jest uważany za przełomowy dla losów II wojny światowej.
Prof. Michał Kokowski: wiele źródeł o Koperniku wciąż jest do odnalezienia
480 lat temu, 19 lutego r., zmarł Mikołaj Kopernik, astronom, ekonomista, człowiek renesansu, twórca teorii heliocentrycznej. Senat ustanowił go patronem roku 2023 r. „Jest zaliczany do najwybitniejszych uczonych w historii świata, a jego nazwisko jest nierozerwalnie związane z jego Ojczyzną – Polską” – głosi uchwała przyjęta jednogłośnie przez 90 senatorów.
Marzec
70 lat temu, 5 marca 1953 r., zmarł przywódca ZSRS Józef Stalin. Jego trwające niemal 30 lat rządy spowodowały śmierć co najmniej 20 mln ludzi.
90 lat temu, 15 marca 1923 r., Rada Ambasadorów Ententy uznała przynależność Galicji Wschodniej i granicę polsko-litewską, co oznaczało ostateczne uznanie kształtu terytorialnego II RP.
20 lat temu, 20 marca 2003 r., rozpoczęła się II wojna w Zatoce Perskiej. W inwazji na Irak wzięły udział wojska USA, Wielkiej Brytanii i Polski.
Akcja pod Arsenałem
80 lat temu, 26 marca 1943 r., Grupa Szturmowa Szarych Szeregów przeprowadziła akcję odbicia aresztowanego przez Gestapo Jana Bytnara „Rudego”, która do historii przeszła jako Akcja pod Arsenałem.
60 lat temu, 31 marca 1963 r., zmarła Aleksandra Szczerbińska-Piłsudska, działaczka niepodległościowa, członkini Polskiej Organizacji Wojskowej i Polskiej Partii Socjalistycznej, żona Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, pierwsza dama w latach 1921-1922, uczestniczka słynnej akcji pod Bezdanami. „W uznaniu wybitnej działalności niepodległościowej i społecznej Aleksandry Piłsudskiej Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia rok 2023 Rokiem Aleksandry Piłsudskiej” - głosi uchwała przyjęta w marcu 2022 r.
Kwiecień
450 lat temu, 5 kwietnia 1573 r., we wsi Kamień pod Warszawą rozpoczęła się pierwsza wolna elekcja. W jej trakcie królem i wielkim księciem litewskim obrano Henryka Walezego.
80 lat temu, 11 kwietnia 1943 r., niemiecka Agencja Prasowa Transocean poinformowała o „odkryciu masowego grobu ze zwłokami 3000 oficerów polskich” w Katyniu.
J. J. Kasprzyk: Powstanie w getcie warszawskim wspólnym doświadczeniem polsko-żydowskim
80 lat temu, 19 kwietnia 1943 r., wybuchło Powstanie w Getcie Warszawskim – pierwszy w okupowanej Europie symboliczny zryw przeciwko niemieckiej okupacji. W nierównej, trwającej prawie miesiąc, walce słabo uzbrojeni bojownicy Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW) stawili opór żołnierzom z oddziałów SS, Wehrmachtu, Policji Bezpieczeństwa oraz formacji pomocniczych. „Ustanawiając rok 2023 Rokiem Pamięci Bohaterek i Bohaterów Getta Warszawskiego, Senat Rzeczypospolitej Polskiej oddaje hołd poległym oraz tym, którzy przeżyli i do końca swoich dni podnosili głos protestu przeciwko zbrodniczym planom zagłady narodu żydowskiego” – głosi uchwała ustanawiająca walczących przeciwko niemieckim zbrodniarzom patronami roku 2023.
150 lat temu, 20 kwietnia 1873 r., urodził się Wojciech Korfanty, śląski polityk i dyktator III Powstania Śląskiego, w II RP jeden z przywódców Chrześcijańskiej Demokracji, Od października do grudnia 1923 r. wicepremier w rządzie Wincentego Witosa. Sejm RP ogłosił rok 2023 rokiem Wojciecha Korfantego. „Zawsze wierzył w Polskę, dla której poświęcił całe swoje życie” – podkreślono w uchwale.
690 lat temu, 25 kwietnia 1333 r., na Wawelu koronowano Kazimierza Wielkiego.
80 lat temu, w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 r., rotmistrz Witold Pilecki uciekł z niemieckiego obozu KL Auschwitz, aby złożyć władzom Polskiego Państwa Podziemnego raport o sytuacji panującej w niemieckiej fabryce śmierci.
45 lat temu, 29 kwietnia 1978 r., w Gdańsku Andrzej Gwiazda, Krzysztof Wyszkowski i Antoni Sokołowski powołali Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża.
30 lat temu, 30 kwietnia 1993 r., na podstawie ustawy o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na polskie sztandary przywrócona została dewiza „Bóg, Honor, Ojczyzna”.
Maj
75 lat temu, 12 maja 1948 r., w więzieniu mokotowskim zamordowany został ppłk Stanisław Kasznica, ostatni komendant Narodowych Sił Zbrojnych. Razem z Kasznicą sądzono jego bliskiego współpracownika Lecha Neymana, członka Komendy Głównej NSZ oraz czterech innych żołnierzy niezłomnych: Mieczysława Paszkiewicza, Andrzeja Jastrzębskiego, Wandę Marię Salską i Stefanię Żelazowską.
P. Pleskot: Śmierć Przemyka pogłębiła przepaść między władzą PRL a dużą częścią społeczeństwa
40 lat temu, 14 maja 1983 r., zmarł maturzysta Grzegorz Przemyk, dwa dni wcześniej zatrzymany przez funkcjonariuszy MO, a następnie brutalnie pobity w komisariacie na warszawskim Starym Mieście. Była to jedna z najgłośniejszych zbrodni komunistycznych w czasie stanu wojennego.
100 lat temu, 17 maja 1923 r., Związek Ludowo-Narodowy, Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” i Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji zawarły tzw. pakt lanckoroński; dziesięć dni później powstała centroprawicowa koalicja znana jako „Chjeno-Piast”.
75 lat temu, 25 maja 1948 r., w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej, poprzez strzał w tył głowy zamordowany został rotmistrz Witold Pilecki, autor raportów z Auschwitz, żołnierz podziemia antykomunistycznego.
Czerwiec
20 lat temu, 8 czerwca 2003 r., zakończyło się trwające dwa dni referendum w sprawie przystąpienia Polski do struktur Unii Europejskiej. 77,45 proc. głosujących opowiedziało się za integracją z UE.
Pielgrzymka nadziei 1983
40 lat temu, w dniach 16–23 czerwca 1983 r. pod hasłem „Pokój Tobie, Polsko, Ojczyzno moja” papież Jan Paweł II odbył drugą pielgrzymkę do Polski. Według raportów władz w mszach i spotkaniach z papieżem uczestniczyło 7 mln osób w ośmiu miastach Polski.
230 lat temu, 17 czerwca 1793 r., w Grodnie zainaugurowano obrady sejmu, które do historii przeszły jako sejm rozbiorowy. W jego trakcie unieważniono większość reform Sejmu Wielkiego oraz wyrażono milczącą zgodę na rozbiór. Sejm w Grodnie był ostatnim w dziejach Rzeczypospolitej.
230 lat temu, 20 czerwca 1793 r., urodził się Aleksander Fredro, jeden z najwybitniejszych polskich dramatopisarzy, autor „Zemsty” i „Ślubów panieńskich”. „Fredro to twórca oryginalnej polskiej komedii” – głosi uchwała Sejmu ustanawiająca Fredrę
W 2023 r. mija 185. rocznica urodzin (24 czerwca) i 130. rocznica śmierci (31 października) malarza Jana Matejki, autora dzieł prezentujących władców Polski oraz najważniejsze wydarzenia w polskiej historii. „Jan Matejko konsekwentnie realizował misję artysty i prezentował postawę obywatelskiej służby narodowi. Jego celem było ukazanie w dziełach sztuki przyczyn upadku I Rzeczypospolitej oraz przypomnienie jej chlubnej przeszłości i dawnej potęgi” – głosi uchwała Senatu ustanawiająca Jana Matejkę patronem roku 2023.
80 lat temu, 30 czerwca 1943 r., w wyniku zdrady został aresztowany przez gestapo komendant główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki ps. Grot.
Lipiec
100 lat temu, 2 lipca 1923 r., urodziła się poetka Wisława Szymborska, laureatka literackiej Nagrody Nobla w 1996 r. „Rok 2023 będzie nie tylko doskonałą okazją do pełniejszego zaprezentowania postaci Wisławy Szymborskiej oraz jej twórczości, ale także do debaty na temat miejsca poetyckiego słowa we współczesnym świecie” – napisano w uchwale Senatu ustanawiającej rok 2023 rokiem Wisławy Szymborskiej.
100 lat temu, 3 lipca 1923 r., marszałek Józef Piłsudski całkowicie wycofał się z życia politycznego.
80 lat temu, 4 lipca 1943 r., w katastrofie lotniczej koło Gibraltaru zginęło 16 osób, wśród nich premier Rządu RP i Wódz Naczelny generał Władysław Sikorski.
680 lat temu, 8 lipca 1343 r., król Kazimierz III Wielki zawarł z zakonem krzyżackim pokój kaliski, na mocy którego Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską.
11 lipca 1943 roku – kulminacja Zbrodni Wołyńskiej
80 lat temu, 11 lipca 1943 r., rozpoczęła się masowa akcja ukraińskich nacjonalistów przeciwko ludności polskiej na Wołyniu. Tego dnia, nazwanego później „krwawą niedzielą”, zaatakowano ludność z blisko stu polskich miejscowości. Celem napadów było 520 wsi i osad, zamordowanych zostało 10-11 tys. Polaków.
40 lat temu, 22 lipca 1983 r., władze PRL zniosły stan wojenny oraz rozwiązały Wojskową Radę Ocalenia Narodowego.
25 lat temu, 28 lipca 1998 r., zmarł Zbigniew Herbert, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich poetów XX wieku.
Sierpień
15 lat temu, 12 sierpnia 2008 r., z inicjatywy prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego do walczącej z Rosją Gruzji przyleciała misja przywódców Europy Środkowej i Wschodniej, którzy przemówili do tłumów zgromadzonych na wiecu przed parlamentem w Tbilisi.
Prof. W. Morawski: Gdynia była, obok COP, najważniejszą inwestycją gospodarczą II RP
90 lat temu, 13 sierpnia 1923 r., do budowanego portu w Gdyni zawinął pierwszy oceaniczny statek – francuski SS „Kentucky”.
35 lat temu, w sierpniu 1988 r., PRL ogarnęła fala strajków. Rozpoczął ją 15 sierpnia strajk w Kopalni Węgla Kamiennego „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu, gdzie górnicy obok postulatów ekonomicznych postawili żądanie legalizacji NSZZ „Solidarność” i utworzyli Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Strajki uznawane są za jeden z przełomowych momentów na drodze do rozmów władz PRL i opozycji.
55 lat temu, w nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 r., wojska Układu Warszawskiego wkroczyły do Czechosłowacji w celu obalenia reformatorskich rządów Alexandra Dubčeka. W agresji wzięły udział ZSRS, Bułgaria, NRD, Węgry i PRL.
80 lat temu, 23 sierpnia 1943 r., wojska niemieckie poniosły klęskę w bitwie pancernej na Łuku Kurskim. Sowieckie zwycięstwo w tej bitwie pozwoliło Armii Czerwonej ostatecznie przejąć inicjatywę na froncie wschodnim.
Wrzesień
P. Gliński: Muzeum Historii Polski jest symbolem zmian, które wprowadzamy w polskiej kulturze
Na wrzesień 2023 r. planowane jest otwarcie gmachu Muzeum Historii Polski w Warszawie. Wystawa będzie liczyła 7 tys. m2. Narracja będzie opowiadać o ponad 1000 lat dziejów Polski.
95 lat temu, 7 września 1928 r., rozpoczął się pierwszy wyścig kolarski Tour de Pologne. Trasa liczyła 1491 km i biegła m.in. przez Lwów, Poznań i Kraków.
55 lat temu, 8 września 1968 r., podczas uroczystości dożynkowych na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie Ryszard Siwiec, były żołnierz AK, dokonał samospalenia, protestując w ten sposób przeciwko inwazji wojsk Układu Warszawskiego, w tym Sił Zbrojnych PRL na Czechosłowację.
340 lat temu, 12 września 1683 r., oblegająca Wiedeń armia Imperium Osmańskiego, dowodzona przez wielkiego wezyra Kara Mustafę, została rozbita przez wojska koalicji polsko-niemieckiej z królem Janem III Sobieskim na czele.
220 lat temu, 13 września 1803 r., w Bojańcu urodził się Maurycy Mochnacki, działacz emigracyjny, pisarz, uczestnik Powstania Listopadowego, autor rozprawy „Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831”. Sejm ustanowił go patronem roku 2023 r. W uchwale podkreślono jego patriotyzm oraz celne analizy.
30 lat temu, 18 września 1993 r., ostatni żołnierze rosyjscy opuścili terytorium Polskim, kończąc w ten sposób okupację trwającą od 1944 r.
30 lat temu, 19 września 1993 r., odbyły się drugie w III RP w pełni wolne wybory parlamentarne. Najwięcej mandatów do Sejmu uzyskały: Sojusz Lewicy Demokratycznej, Polskie Stronnictwo Ludowe i Unia Demokratyczna. Po wyborach powołano rząd Waldemara Pawlaka, popierany przez koalicję SLD-PSL.
70 lat temu, w nocy z 25 na 26 września 1953 r., funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa aresztowali prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego. Wywieźli go z warszawskiego Pałacu Prymasowskiego do klasztoru w Rywałdzie, gdzie został internowany. Kard. Wyszyński został zwolniony z internowania dopiero po politycznej odwilży w październiku 1956 r.
Październik
150 lat temu, 6 października 1873 r., w Londynie zmarł Paweł Edmund Strzelecki, jeden z najwybitniejszych polskich podróżników w historii, badacz nieznanych regionów Australii. „W 2023 roku przypada 150. rocznica śmierci Pawła Edmunda Strzeleckiego, wybitnego badacza, podróżnika, odkrywcy i filantropa, pierwszego Polaka, który okrążył indywidualnie kulę ziemską w celach naukowych” – głosi uchwała Sejmu ustanawiająca Pawła Edmunda Strzeleckiego patronem roku 2023.
80 lat temu, 12 października 1943 r., w pobliżu białoruskiej miejscowości Lenino kontrolowana przez ZSRS, stworzona na rozkaz Stalina 1. Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki stoczyła swoją pierwszą bitwę. Z powodu braku wsparcia Sowietów i skrajnie nieudolnego dowodzenia straty wyniosły ok. 20 proc. stanu dywizji.
65 lat temu, 16 października 1958 r., Telewizja Polska po raz pierwszy wyemitowała program „Kabaret Starszych Panów” Jeremiego Przybory i Jerzego Wasowskiego.
Jan Paweł II
45 lat temu, 16 października 1978 r., kard. krakowski Karol Wojtyła został obrany papieżem i przyjął imię Jan Paweł II. 22 października na Placu św. Piotra w Watykanie odbyła się oficjalna inauguracja pontyfikatu.
50 lat temu, 17 października 1973 r., polscy piłkarze w meczu na stadionie Wembley zremisowali z Anglią 1:1 i po raz pierwszy od 1938 r. awansowali do turnieju finałowego mistrzostw świata.
200 lat temu, 25 października 1823 r., zakończono budowę kopca Tadeusza Kościuszki w Krakowie.
10 lat temu, 28 października 2013 r., zmarł Tadeusz Mazowiecki ostatni premier PRL i pierwszy III Rzeczypospolitej (w latach 1989–1991), współtwórca i przewodniczący Unii Demokratycznej i Unii Wolności.
210 lat temu, 29 października 1813 r., w trakcie bitwy pod Lipskiem zginął książę Józef Poniatowski.
Listopad
100 lat temu, 4 listopada 1923 r., zmarła Jadwiga Zamoyska, działaczka społeczna, pionierka nowoczesnej edukacji, autorka idei „szkoły życia chrześcijańskiego”. „W uznaniu zasług Jadwigi Zamoyskiej dla polskiego społeczeństwa i kształtowania wzorców postaw obywatelskich, uniwersalnego i ponadczasowego potencjału jej myśli wychowawczej, a także kulturotwórczej roli stworzonej przez nią i jej syna, Władysława Zamoyskiego, fundacji Zakłady Kórnickie, w setną rocznicę śmierci tej wybitnej postaci, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza rok 2023 Rokiem Jadwigi z Działyńskich Zamoyskiej” – głosi uchwała z lipca 2022 r.
Listopad 1918 r.
105 lat temu, 11 listopada 1918 r., po 123 latach niewoli, Polska odzyskała niepodległość.
35 lat temu, 30 listopada 1988 r., w studiu Telewizji Polskiej odbyła się debata lidera zdelegalizowanej „Solidarności” Lecha Wałęsy z liderem OPZZ Alfredem Miodowiczem, która zakończyła się klęską szefa reżimowego związku zawodowego i otworzyła drogę do rozmów okrągłego stołu.
Grudzień
75 lat temu, 15 grudnia 1948 r., w Warszawie rozpoczął się Kongres Zjednoczeniowy Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, podczas którego utworzono Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR). Wybrany na Kongresie Komitet Centralny powołał Biuro Polityczne, z przewodniczącym Bolesławem Bierutem na czele.
105 lat temu, 27 grudnia 1918 r., w Poznaniu wybuchło Powstanie Wielkopolskie - jedyna tak duża udana insurekcja w naszej historii, która doprowadziła do wyzwolenia spod władzy niemieckiej niemal całą Wielkopolskę.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940)
100 lat temu, 26 grudnia 1923 r., w Krakowie zmarł Kazimierz Przerwa-Tetmajer, malarz, grafik, poeta Młodej Polski, prozaik, dramaturg, scenograf, publicysta i działacz niepodległościowy. W uznaniu jego zasług Senat ustanowił go patronem roku 2023. Podkreślono, że „wpisał się w dzieje polskiego życia politycznego jako pełen pasji polityk i patriota”, a jego „program polityczny wywodził się z testamentu duchowego Tadeusza Kościuszki i oparty był na koncepcji równości wszystkich obywateli”.(PAP)
Autor: Michał Szukała
szuk/ skp/
