Nagrobek Powstańca Wielkopolskiego i Śląskiego. Fot. PAP/Jakub Kaczmarczyk
Unikalną w skali kraju bazą grobów wojennych – wciąż uzupełnianą i dostępną w sieci dla wszystkich zainteresowanych dysponuje Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu (WUW). Pracownicy urzędu apelują o informacje o zniszczonych, pozbawionych opieki lub usuwanych grobach, sami intensywnie pracują nad ich ewidencją i renowacją.
Każdego roku wojewoda wielkopolski przekazuje samorządom pieniądze na remonty oraz prace utrzymaniowe na grobach i cmentarzach wojennych w regionie. Obecny nabór wniosków na ten cel trwa do 3 listopada.
Zgodnie z przepisami z 1933 r. wojewodowie mają w swoich kompetencjach m.in. prowadzenie ewidencji i ochronę grobów wojennych, czyli miejsc pochówku osób, które zginęły w wyniku działań wojennych, zarówno cywilów, jak i żołnierzy wszystkich narodowości.
Od 2017 r. Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu prowadzi internetową bazę grobów wojennych. W chwili obecnej jest w niej opublikowanych 890 kart ewidencyjnych.
Kierownik Oddziału Organizacyjnego i Ochrony Dziedzictwa Narodowego Wydziału Polityki Społecznej WUW w Poznaniu Bartosz Biegała podał, że baza jest kompletna, jeżeli chodzi o groby z okresów: powstania styczniowego 1863-1864 r., powstania wielkopolskiego 1918-1919 r., walk o ustanowienie granic RP 1918-1921 r. oraz okresu powojennego.
Powstał portal o polskich cmentarzach wojennych w Uzbekistanie
Cały czas trwają prace nad ewidencją terenową i naukową obiektów z lat 1939-1945. W najbliższym czasie baza ma być uzupełniona o obiekty z I wojny światowej oraz z innych okresów historycznych, np. okresu wojen napoleońskich.
– Karty ewidencyjne naszej bazy nie są tylko suchym zapisem istnienia grobu wojennego. Dokładamy wszelkich starań, aby przekazać odbiorcom rzetelną i kompletną informację zarówno o samym obiekcie, jak i o osobach pochowanych. Można śmiało powiedzieć, że jest to unikatowa baza w skali całej Polski – zaznaczył.
Podkreślił przy tym, że przy budowaniu takiej ewidencji oraz opiece nad grobami wojennymi niezwykle cenna jest pomoc strony społecznej. Pracownicy WUW zachęcają do kontaktu nie tylko społeczników i regionalistów – każdy może zgłosić informację o zapomnianym, zaniedbanym grobie.
- Wiedza o grobach wojennych bardzo często zachowała się tylko na poziomie lokalnym, najczęściej w formie miejscowych przekazów ustnych, względnie funkcjonuje jedynie w pamięci rodzinnej. Bardzo czekamy także na informacje o obiektach zrujnowanych, bez inskrypcji nagrobnych – powiedział.
Wszelkie informacje o tego typu obiektach można przesyłać na adres mailowy: ps@poznan.uw.gov.pl.
Baza grobów wojennych wraz z wygodną wyszukiwarką dostępna jest pod adresem poznan.uw.gov.pl/groby-wojenne.
Bartosz Biegała podkreślił, że największym wyzwaniem jest ratowanie grobów wojennych przed likwidacją.
Polskie groby na cmentarzach wojennych z lat 1914-1918
– Zgodnie z prawem są one nieusuwalne i zwolnione z opłat cmentarnych. Prowadzimy intensywną politykę informacyjną, mającą na celu uświadomienie osób odpowiadających za cmentarze o obowiązującym stanie prawnym. Przedkładamy samorządom, a niekiedy nawet zarządcom cmentarzy, dokładne listy chronionych obiektów. Nie zawsze jednakże przynosi to zakładany skutek – powiedział.
Dodał, że ostatnio w jednym z wielkopolskich miast prywatny zarządca cmentarza otrzymał listę grobów wojennych objętych ochroną prawną. Wkrótce potem pracownicy WUW otrzymali informację o dwóch przeznaczonych do likwidacji obiektach z tej listy. Jedynie szybka reakcja urzędników zapobiegła usunięciu grobów.
Przedstawiciel WUW poinformował, że czasem udaje się odtworzyć zlikwidowane groby wojenne – na wniosek wojewody i niejednokrotnie za przekazane przez niego pieniądze.
Zaznaczył, że również w przypadku zauważenia zniszczenia czy zniwelowania grobu wojennego urząd liczy na społeczną czujność.
W ostatnich latach, dzięki pieniądzom przekazanym przez państwo, w Wielkopolsce przeprowadzona została m.in. gruntowna rewitalizacja cmentarza jenieckiego w Strzałkowie oraz rewitalizacja kwatery żydowskiej na terenie cmentarza komunalnego na poznańskim Miłostowie.
MKiDN: troska o groby wojenne jest naszą powinnością
Bartosz Biegała podkreślił, że ten drugi projekt miał szczególne znaczenie dla pamięci historycznej regionu. W jego trakcie odnaleziono materiały archiwalne zawierające dane osobowe 470 pochowanych w tym miejscu osób. Informacje te wykorzystano, tworząc trzy tablice inskrypcyjne stojące obecnie w zachodniej części kwatery.
Wielkopolski Urząd Wojewódzki, jako jeden z nielicznych w kraju, posiada własny projekt nagrobka. Na jego tablicy inskrypcyjnej, poza danymi o pochowanym, znajdują się: godło RP, fraza „grób wojenny” oraz znak przynależności do określonej wiary: symbol krzyża łacińskiego czy np. Gwiazda Dawida.
WUW wydał dotąd pięć publikacji popularnonaukowych, które są dopełnieniem prowadzonej ewidencji. To m.in. powstały przy współpracy z IPN album mogił powstańców wielkopolskich poległych i zmarłych w latach 1918-1920, publikacja o grobach wojennych z okresu powstania styczniowego oraz o grobach wojennych ofiar komunizmu. Jeszcze w tym roku ukazać się ma album o grobach wojennych żydowskich ofiar II wojny światowej.
W ostatnim czasie do wielkopolskich samorządów przekazana została książka – kompendium wiedzy nt. opieki nad grobami wojennymi w zakresie prawa czy pozyskiwania dotacji. Książki w formie cyfrowej dostępne są nieodpłatnie na stronie www.poznan.uw.gov.pl/publikacje. (PAP)
rpo/ drag/
