Aleksander Brückner - filolog, historyk literatury i kultury polskiej, profesor, członek Polskiej Akademii Umiejętności (siedzi, drugi z lewej); w środku, pomiędzy fotelami, stoi Roman Knoll. Fot. NAC
Aleksander Brückner to legenda polskiej polonistyki – mówi PAP dyrektor Instytutu De Republica prof. Andrzej Przyłębski. Jego dziedzictwo jest we współczesnych Niemczech bardzo widoczne – ocenia dyrektor Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej Cornelius Ochmann.
W czwartek w Centrum Konferencyjnym Zielna odbyło się seminarium pt. "Brückner – budowniczy mostów pomiędzy kulturami". Wzięli w nim udział dyrektor Instytutu De Republica prof. Andrzej Przyłębski, dyrektor i członek zarządu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej Cornelius Ochmann, a także prof. Hieronim Grala z Uniwersytetu Warszawskiego, dyrektor Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie prof. Igor Kąkolewski oraz prof. Arkadiusz Stempin z Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie. Spotkanie poprowadziła Olga Doleśniak-Harczuk. Na seminarium obecni byli m.in. ambasador RP w Berlinie Dariusz Pawłoś oraz pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. ochrony miejsc pamięci Wojciech Labuda.
"Aleksander Brückner to legenda polskiej polonistyki. Był wybitnym slawistą, który wykładał na bodajże najważniejszym niemieckim uniwersytecie, czyli Uniwersytecie Humboldtów. W ramach slawistyki krzewił badania nad językiem polskim i polską kulturą, wygrzebywał z archiwów w Petersburgu rękopisy, które publikował, a także pisał tomy na temat kultury polskiej i słowiańskich mitów" - powiedział PAP prof. Andrzej Przyłębski. Ocenił, że "Brückner jest postacią stosunkowo nieobecną w naszym życiu kulturowym". "To, że jego szczątki zostały sprowadzone do Polski oraz pochowane na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, jest okazją, aby przypomnieć jego dorobek" - podkreślił.
Prof. Aleksander Bruckner, znalazca „Kazań świętokrzyskich”, spoczął w Krakowie
"Dziedzictwo Aleksandra Brücknera jest we współczesnych Niemczech bardzo widocznie. Dziesięć lat temu na uniwersytetach w Halle i Jenie powstało Centrum Studiów Polonoznawczych im. Aleksandra Brücknera" - powiedział PAP dyrektor i członek zarządu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej Cornelius Ochmann. Przypomniał, że Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej finansowała to centrum przez pięć lat, a następnie finansowanie zostało przejęte przez dwa landowe rządy. "Jest to miejsce, gdzie obecnie kształcą się eksperci – poloniści, ale również eksperci od spraw polskich. Studiują tam sprawy polskie oraz rozpowszechniają je w niemieckim społeczeństwie" – wyjaśnił. "To centrum to jest konkretny przykład na to, jak Aleksander Brückner również obecnie wpływa na kształtowanie się w Niemczech ekspertów od spraw polskich" – ocenił Ochmann.
Prof. Hieronim Grala z Uniwersytetu Warszawskiego w rozmowie z PAP podkreślił, że "dorobek Brücknera jest wielki, uniwersalny, międzynarodowy i wciąż aktualny". "Znaczenie tego dorobku zasadza się jednak nie tylko na tym, że jest wielki do dzisiaj. Choć nie wszystkim humanistom, historykom literatury, lingwistom i historykom sensu stricto udaje się przez wiek przechować aktualność swojego dorobku, a Brücknerowi się to udało i nadal udaje daje. To znaczenie zasadza się na jego polskości – na tym, że w czasach, kiedy państwo nie istniało i byt narodowy chronił się w kulturze i języku – ten wybitny polski humanista, trzymający się oficjalnie z dala od polityki, ale przeżywający każdym nerwem sprawę narodową; łącząc znakomicie wiedzę kulturologiczną, filologiczną i historyczną, fantastycznie promował nasza kulturę ojczystą" - wyjaśnił.
"Mało tego, odkupował i wydobywał ją na powierzchnię. Wielki Stanisław Pigoń nie darmo porównał go do Heinricha Schliemanna - tak jak Schliemann Troję, tak on wykopał polską literaturę" – mówił historyk. "Zresztą Brückner wykopał nie tylko Troję, ale i nasze Mykeny, Knossos oraz parę innych stolic" – dodał. "To był wielki uczony i wielki syn polskiego narodu" - podkreślił.
"Aleksander Brückner był jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci w świecie slawistów działających w Niemczech na przełomie XIX i XX wieku. Ale również później, już po swojej emeryturze – w latach dwudziestych i trzydziestych – ze względu na swoje publikacje, również w języku niemieckim. Cieszył się dużym uznaniem i szacunkiem, aczkolwiek nie u wszystkich swoich kolegów, którzy byli również nastawieni nacjonalistycznie i antypolsko" - mówi prof. Igor Kąkolewski.
"Aleksander Brückner był jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci w świecie slawistów działających w Niemczech na przełomie XIX i XX wieku. Ale również później, już po swojej emeryturze – w latach dwudziestych i trzydziestych – ze względu na swoje publikacje, również w języku niemieckim. Cieszył się dużym uznaniem i szacunkiem, aczkolwiek nie u wszystkich swoich kolegów, którzy byli również nastawieni nacjonalistycznie i antypolsko" - powiedział PAP dyrektor Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie prof. Igor Kąkolewski.
Z kole prof. Arkadiusz Stempin z Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie powiedział PAP, że "Aleksander Brückner jest ważny dla nas, Polaków. "Reprezentuje on model naukowca, który oparł się wstrząsom politycznym – tym przed I wojną światową, jak i w czasie I wojny światowej oraz w okresie do momentu dojścia do władzy Adolfa Hitlera" - wskazał. "Brückner swoją integralną postacią dowodził tego, jak bardzo nauka może nie być związana z ideologią i światopoglądem oraz koniekturą polityczną. To szalenie istotny aspekt również dla dzisiejszych relacji polsko-niemieckich" - podkreślił.
Seminarium zostało organizowane przez Instytut De Republica oraz Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej. Towarzyszyło ono uroczystościom sprowadzenia szczątków prof. Brücknera oraz jego małżonki Emmy Brückner do kraju oraz pochowania ich na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Aleksander Brückner urodził się 29 stycznia 1856 r. w Tarnopolu. W 1872 r. ukończył z wyróżnieniem gimnazjum we Lwowie a następnie studiował slawistykę (do 1875 r.) na tamtejszym uniwersytecie. Staże naukowe odbywał u wybitnych slawistów w Lipsku, Berlinie i Wiedniu. Habilitację zdobył w 1878 r. w Wiedniu, trzy lata później objął stanowisko profesora języków i literatur słowiańskich na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie przez 43 lata, do chwili przejścia na emeryturę w 1924 r., kierował katedrą slawistyki.
W dwudziestoleciu międzywojennym prof. Brückner otrzymywał wielokrotnie propozycje powrotu do Polski i objęcia profesury we Lwowie, w Poznaniu, w Warszawie. Zdecydował się jednak pozostać w Berlinie, gdyż uważał, że bardzo ważne i symboliczne jest, aby Polak kierował katedrą slawistyki na Uniwersytecie Berlińskim. Przez całe życie utrzymywał żywe kontakty ze środowiskami naukowymi - należał m. in. do Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu, Akademii Umiejętności w Krakowie i Towarzystwa Naukowego we Lwowie. W 1926 r. został doktorem honorowym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, w 1929 r. otrzymał tytuł Doktora Honoris Causa Uniwersytetu Warszawskiego. W 1929 r. odznaczono go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, a w 1935 r. złotym "Wawrzynem Akademickim".
Prof. Brückner był także etnologiem, edytorem, językoznawcą, paremiologiem (badał sens i pochodzenie przysłów) oraz znawcą literatur słowiańskich. Zajmował się wierzeniami i obyczajami Słowian. Był także znakomitym archiwistą. Dzięki znajomości języka staropolskiego połączonych z fascynacją badawczą udało mu się odkryć w archiwach wiele dokumentów, zapomnianych rękopisów, a w przypadku tych znanych często był pierwszym badaczem, który analizował je w sposób kompleksowy. Za jego najcenniejszą zdobycz, odkryte w niezwykłych okolicznościach, uchodzą "Kazania świętokrzyskie" (przechowywane obecnie w Bibliotece Narodowej Warszawie), uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim (datowany na koniec XIII w. lub na XIV stulecie). Brückner znalazł je w 1890 r. w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu w oprawie kodeksu zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę.
80 lat temu zmarł historyk literatury i kultury polskiej Aleksander Brückner
Jego spuścizna obejmuje ponad 1,5 tys. pozycji, w tym liczne recenzje i ważne rozprawy publikowane w wydawnictwach zbiorowych i encyklopedycznych, ale także dzieła monumentalne. Niektóre z nich w znaczący sposób zmieniły spojrzenie na literaturę, np.: "Dzieje literatury polskiej w zarysie" (1903), "Starożytna Litwa: Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne" (1904), "Dzieje języka polskiego" (1906), "Zasady etymologii słowiańskiej" (1917), "Historia literatury rosyjskiej" (wyd. pol. 1922), "Słownik etymologiczny języka polskiego" (1926–27), "Dzieje kultury polskiej" (1930-32) i "Encyklopedia staropolska" (1937–39).
Aleksander Brückner zmarł 24 maja 1939 r. w szpitalu św. Gertrudy w Berlinie. Pogrzeb odbył się 30 maja 1939 r. w Berlinie. Rok po śmierci Aleksandra Brücknera zmarła jego żona Emma - została pochowana w jego grobie. Dzięki staraniom slawistów polskich i niemieckich w 1959 r. obie urny zostały przeniesione na cmentarz miejski Tempelhofer Parkfriedhof w dzielnicy Neuköln.
Ponieważ ta nekropolia ma zostać całkowicie zamknięta do 2027 r., w związku z czym mogile groziła likwidacja. Dzięki inicjatywie premiera Mateusza Morawieckiego szczątki prof. Brücknera i jego małżonki zostały przeniesione do Polski. 29 września spoczęły w Alei Zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.(PAP)
Autorka: Anna Kruszyńska
akr/ pat/
