Władysław Raczkiewicz. Fot. PAP/CAF/Archiwum
Władysław Raczkiewicz był uosobieniem ciągłości państwa polskiego – mówi PAP wiceminister kultury Wanda Zwinogrodzka. „Jego niezłomna wierność niepodległej Polsce stanowi dla nas wzorzec postawy obywatelskiej, jakże potrzebny nam właśnie dzisiaj, w trudnych czasach, których doświadczamy, gdy wojna toczy się u naszych bram” – dodaje.
W tym tygodniu w Kutaisi w Gruzji odsłonięto popiersie Władysława Raczkiewicza, polskiego działacza politycznego, społecznego i wojskowego, prezydenta RP na uchodźstwie (1939–1947). Popiersie Raczkiewicza stanęło na Skwerze Przyjaźni Gruzińsko-Polskiej jego imienia dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
"Władysław Raczkiewicz jest osobą niezmiernie zasłużoną dla naszej historii. Urodził się w Kutaisi, miejscu odsłonięcia pomnika. Jego dziadek – Benedykt Raczkiewicz - za udział w Powstaniu Styczniowym został zesłany na Syberię, a po latach dostał pozwolenie na osiedlenie się w Gruzji. Natomiast ojciec Raczkiewicza pełnił funkcję sędziego guberni kutaiskiej. Władysław jeszcze w okresie zaborów kształcił się w Petersburgu i Dorpacie, rozpoczął praktykę adwokacką w Mińsku, a po odzyskaniu niepodległości wszystkie siły poświęcił budowie polskiej państwowości. W okresie międzywojennym był ministrem spraw wewnętrznych, senatorem i marszałkiem Senatu, wojewodą nowogródzkim, wileńskim, krakowskim i pomorskim. Wreszcie w czasie II wojny światowej powierzono mu urząd prezydenta RP na uchodźstwie, dzięki czemu stał się uosobieniem ciągłości państwa polskiego" - powiedziała PAP wiceminister kultury.
Odsłonięto pomnik Władysława Raczkiewicza w Kutaisi
Podkreśliła, że upamiętnienie Raczkiewicza było "inicjatywą miejscową, lokalnych władz miasta i prowincji Imeretii, które postanowiły urządzić skwer upamiętniający tę postać". "Okręg Imeretii współpracuje z województwem kujawsko-pomorskim, które dowiedziawszy się o przedsięwzięciu, wystąpiło z kolei z inicjatywą budowy pomnika i zwróciło się o pomoc w tej sprawie do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego" - wyjaśniła.
W rezultacie rzecz została zrealizowana przez MKiDN, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku oraz Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego we współpracy ze stroną gruzińską. Stosowne porozumienie zostało podpisane w 2020 r. Komisja konkursowa wybrała projekt Grzegorza Witka – profesora warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.
12 listopada z Anglii do Polski zostaną sprowadzone szczątki trzech prezydentów RP na uchodźstwie: Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego. Tego samego dnia w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie odbędą się uroczystości pogrzebowe oraz pochówek w nowo powstałym Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie.
"Jest to świadectwo przyjaźni polsko-gruzińskiej, dobrych relacji między naszymi krajami, nie tylko na poziomie państwowym, ale również na poziomie samorządowym. Wypada tu podkreślić zasługi Urzędu Marszałkowskiego, bo bez jego gotowości i udziału w tej sprawie trudno by było ją przeprowadzić. Upamiętnienie Raczkiewicza w Kutaisi pokazuje, jaki pożytek krajowi i jego międzynarodowej pozycji przynosi dobra współpraca rządu i samorządu" - oceniła wiceszefowa MKiDN.
12 listopada z Anglii do Polski zostaną sprowadzone szczątki trzech prezydentów RP na uchodźstwie: Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego. Tego samego dnia w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie odbędą się uroczystości pogrzebowe oraz pochówek w nowo powstałym Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie.
Władysław Raczkiewicz (1885-1947)
"Najwyższy czas, by zmarli na emigracji prezydenci RP wrócili na łono ojczyzny, której poświęcili wiele sił i starań – dlatego powinni tu być na zawsze obecni w pamięci potomnych. Ten powrót ma wymiar symboliczny, ale także praktyczny – ich niezłomna wierność niepodległej Polsce stanowi dla nas wzorzec postawy obywatelskiej, jakże potrzebny nam właśnie dzisiaj, w trudnych czasach, których doświadczamy, gdy wojna toczy się u naszych bram, a przyszłość zależy od naszej determinacji w obronie suwerenności państwa" - zwróciła uwagę Zwinogrodzka.
Władysław Raczkiewicz urodził się 28 stycznia 1885 r. w Kutaisi w Gruzji, gdzie jego ojciec był sędzią. Ukończył gimnazjum w Twerze (1903). Studiował w Petersburgu, gdzie wstąpił do nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej, a później do Związku Młodzieży Polskiej "Zet", za co został relegowany z uczelni. W 1911 r. ukończył Wydział Prawa w estońskim Dorpacie. Po odbyciu służby wojskowej pracował jako adwokat w Mińsku. Podczas I wojny światowej, jako poddany cara, został zmobilizowany do armii rosyjskiej i przydzielony do Sztabu Frontu Zachodniego. Utworzony w 1917 r. Naczelny Polski Komitet Wojskowy powierzył mu funkcję prezesa. Współdziałał z Radą Regencyjną. Był zwolennikiem tworzenia polskich sił zbrojnych na terenie Rosji.
W 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego; uzyskał przydział do 10. Pułku Ułanów Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Brał udział w obronie Mińska przed bolszewikami, a w 1920 r. dowodził ochotniczym oddziałem kresowym walczącym o Wilno. W latach 1919-1921 był zastępcą Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich oraz Delegatem przy Rządzie Litwy Środkowej w Wilnie.
30 września 1939 r. został zaprzysiężony na Prezydenta RP na Uchodźstwie. Tego samego dnia podpisał z nowo mianowanym premierem gen. Władysławem Sikorskim (objął urząd po internowanym w Rumunii premierze Felicjanie Sławoju Składkowskim) umowę paryską. Tym samym zrezygnował z części uprawnień przysługujących mu na mocy Konstytucji kwietniowej na rzecz prezesa Rady Ministrów.
W 1921 r. został ministrem spraw wewnętrznych. Był nim mianowany jeszcze dwukrotnie – w latach 1925-26 i 1936. W latach 1921-1939 pełnił funkcję wojewody – kolejno: nowogródzkiego, wileńskiego, krakowskiego i pomorskiego.
Początkowo zbliżony do endecji, w latach trzydziestych związał się z sanacją. W 1930 r. został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), a następnie marszałkiem Senatu. Od 1934 r. piastował urząd prezesa Światowego Związku Polaków z Zagranicy.
5 września 1939 r. opuścił Polskę i udał się do Francji; po klęsce kampanii polskiej został mianowany przez Ignacego Mościckiego następcą na stanowisku prezydenta (po rezygnacji B. Wieniawy-Długoszowskiego). 30 września 1939 r. został zaprzysiężony na Prezydenta RP na Uchodźstwie. Tego samego dnia podpisał z nowo mianowanym premierem gen. Władysławem Sikorskim (objął urząd po internowanym w Rumunii premierze Felicjanie Sławoju Składkowskim) umowę paryską. Tym samym zrezygnował z części uprawnień przysługujących mu na mocy Konstytucji kwietniowej na rzecz prezesa Rady Ministrów.
Po wybuchu Powstania Warszawskiego prezydent Raczkiewicz brał udział w organizacji pomocy powstańcom, m.in. apelował do władz zachodnich aliantów o wsparcie Powstania. Jednocześnie łagodził konflikty między premierem Mikołajczykiem a gen. Kazimierzem Sosnkowskim – nowym Naczelnym Wodzem, który był przeciwko rozpoczynaniu akcji zbrojnej w okupowanej stolicy.
Po podpisaniu umowy prezydent Raczkiewicz amnestionował działaczy politycznych, których skazano na więzienie w Brześciu nad Bugiem, m.in. Wincentego Witosa. Poza tym specjalnym dekretem z listopada 1939 r. anulował wszelkie akty prawne wydane na ziemiach polskich przez władze okupacyjne (niemieckie, sowieckie, litewskie i słowackie). Na mocy decyzji prezydenta Raczkiewicza ukonstytuował się także Wojskowy Trybunał Orzekający, który badał przyczyny klęski kampanii polskiej 1939 r.
Początkowo siedzibą Raczkiewicza był Paryż, a od 22 listopada 1939 r. – Angers. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 r. przeniósł się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii. Przeciwny układowi Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 r., który podpisano bez jego zgody, groził ustąpieniem z urzędu, co zapoczątkowało kryzys gabinetowy. Po miesiącu, będąc pod coraz większym politycznym wpływem gen. Sikorskiego, prezydent Raczkiewicz zdymisjonował z rządu gen. Kazimierza Sosnkowskiego, Augusta Zaleskiego i Mariana Seydę.
Powstanie Warszawskie
Po śmierci gen. Sikorskiego w lipcu 1943 r. powołał na premiera Stanisława Mikołajczyka. Po wybuchu Powstania Warszawskiego prezydent Raczkiewicz brał udział w organizacji pomocy powstańcom, m.in. apelował do władz zachodnich aliantów o wsparcie Powstania. Jednocześnie łagodził konflikty między premierem Mikołajczykiem a gen. Kazimierzem Sosnkowskim – nowym Naczelnym Wodzem, który był przeciwko rozpoczynaniu akcji zbrojnej w okupowanej stolicy.
Po konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945) wielkie mocarstwa koalicji cofnęły uznanie rządowi Rzeczypospolitej na uchodźstwie. Prezydent Raczkiewicz stracił wpływ na polityczny kształt przyszłej Polski.
Zmarł na białaczkę 6 czerwca 1947 r. w walijskim sanatorium w Ruthin. Został pochowany na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii. (PAP)
autor: Katarzyna Krzykowska
ksi/ skp/
