Anna Walentynowicz ze strajkującymi pracownikami służby zdrowia, oświaty i kultury - Urząd Wojewódzki w Gdańsku 16 listopada 1980 r. Fot. PAP/CAF/Stefan Kraszewski .
Porozumienia zawarte 31 sierpnia 1980 r. między robotnikami Wybrzeża i przedstawicielami rządu były przełomem w dziejach bloku wschodniego. Przypominamy najważniejsze wydarzenia z tego okresu.
7 sierpnia - Z pracy w Stoczni im. Lenina w Gdańsku została wyrzucona zatrudniona tam jako suwnicowa działaczka Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża Anna Walentynowicz. Decyzja ta wywołała duże niezadowolenie załogi, m.in. dlatego, że stało się to tuż przed planowanym przejściem Walentynowicz na emeryturę.
14 sierpnia - Rano w kilku wydziałach stoczni pracownicy przerwali pracę. Zażądali przywrócenia Walentynowicz do pracy. Powstał Komitet Strajkowy. Stoczniowcy domagali się też przywrócenia do pracy Lecha Wałęsy (zwolnionego ze stoczni w 1976), zbudowania pomnika ofiar masakry robotników z grudnia 1970 r., podwyżki płac, dodatku drożyźnianego, wyrównania dodatków rodzinnych do wysokości, w jakiej otrzymywała je milicja, gwarancji nierepresjonowania strajkujących. Powstała straż robotnicza, która nie dopuszczała ludzi z zewnątrz do stoczni.
15 sierpnia - Strajki rozszerzyły się na inne zakłady Trójmiasta, objęły Elbląg i Szczecin. W Gdańsku stanęła komunikacja miejska, m.in. dzięki pracującej tam jako motornicza tramwaju Henryce Krzywonos. W Gdyni strajk podjęła Stocznia im. Komuny Paryskiej, a do akcji dołączyli pracownicy portów. W południe władze przerwały łączność telefoniczną Wybrzeża z resztą Polski. I sekretarz KC PZPR Edward Gierek przerwał urlop na Krymie i powrócił do Warszawy.
16 sierpnia - Dyrekcja gdańskiej stoczni zgodziła się na podwyżki, ale nie chciała zagwarantować ich na piśmie. Lech Wałęsa ogłosił koniec strajku; część stoczniowców chciała jednak kontynuować protest, gdyż nie podjęto rozmów z innymi zakładami. Wałęsa zmienił swoją decyzję, ale większość robotników opuściła już stocznię. W nocy do stoczni przyjechały delegacje 21 innych strajkujących zakładów. Powołano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS).
17 sierpnia - W Stoczni Gdańskiej odprawiono niedzielną mszę, po której przed bramą stoczni, gdzie w grudniu 1970 r. strzelano do robotników, postawiono krzyż.
18 sierpnia - Strajk w Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego. Na przewodniczącego Komitetu Strajkowego wybrano Mariana Jurczyka. Do protestujących przybył I sekretarz KW PZPR Janusz Brych. Na wniosek komitetów strajkowych władze Trójmiasta wydały zakaz sprzedaży alkoholu. MKS przedstawił wojewodzie gdańskiemu listę sformułowanych dzień wcześniej 21 postulatów. Telewizja wyemitowała przemówienie Edwarda Gierka. Przestrzegł w nim przed „siłami antysocjalistycznymi”, które rzekomo miały wykorzystywać protestujących robotników do własnych celów.
19 sierpnia - W Szczecinie powstał MKS. Na jego przewodniczącego wybrano Mariana Jurczyka. Szczeciński MKS przedstawił listę 36 postulatów. Gdański MKS zażądał od premiera Edwarda Babiucha podjęcia rokowań. MKS reprezentował już ponad 150 zakładów, w których trwały strajki okupacyjne. 17 zakładów z pominięciem gdańskiego MKS rozpoczęło osobne rozmowy z wicepremierem Tadeuszem Pyką.
20 sierpnia - Jan Szydlak - przewodniczący CRZZ (związków zawodowych zależnych od rządu), a jednocześnie członek najwyższych władz PZPR określił strajk jako przejaw działań wrogich sił. Pod naciskiem załóg delegacje rozmawiające z Tadeuszem Pyką zerwały rozmowy i weszły w skład MKS. Jan Paweł II w depeszy do prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego zapewnił o modlitwie, „aby Episkopat Polski ze swym Prymasem na czele [...] mógł również i tym razem dopomóc temu Narodowi w ciężkim zmaganiu się o chleb powszedni, o sprawiedliwość i zabezpieczenie jego nienaruszalnych praw do własnego życia i rozwoju”. SB aresztowała ponad 20 członków i współpracowników KOR. 64 intelektualistów wystosowało apel do władz o rozpoczęcie rozmów z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym.
21 sierpnia - Na czele Komisji Rządowej Tadeusza Pykę zastąpił wicepremier Mieczysław Jagielski. Po przyjeździe do Gdańska, próbując pominąć MKS, zaproponował tzw. rozmowy branżowe z „trójkami”: dyrekcja, Podstawowa Organizacja Partyjna i rada zakładowa. Pod bramą Stoczni Gdańskiej zgromadziły się tłumy; przynoszono żywność, kwiaty. W Szczecinie rozmowy z tamtejszym MKS rozpoczęła delegacja rządowa pod przewodnictwem wicepremiera Kazimierza Barcikowskiego. W Krakowie zaczęli strajkować pracownicy Huty im. Lenina.
22 sierpnia - Rozmowy szczecińskiego MKS z Komisją Rządową. W Gdańsku spotkanie delegacji MKS z wicepremierem Jagielskim.
23 sierpnia - Lech Wałęsa wezwał do zaprzestania represji wobec osób wspomagających strajk. Wieczorem w stoczni Komisja Rządowa podjęła rozmowy z gdańskim MKS, których przebieg transmitowano przez zakładowy radiowęzeł. Spotkanie ograniczyło się do wystąpienia Mieczysława Jagielskiego, nie odblokowano bowiem połączeń telefonicznych, czego domagał się MKS. Jagielski uchylił się od zajęcia stanowiska wobec postulatu utworzenia niezależnych związków i odmówił publikacji w prasie żądań MKS. W Szczecinie trwały negocjacje z komisją wicepremiera Barcikowskiego. W Stoczni Gdańskiej ukazał się pierwszy numer „Strajkowego Biuletynu Informacyjnego SOLIDARNOŚĆ”.
24 sierpnia - Spotkanie Prezydium MKS z przybyłymi do Stoczni Gdańskiej sygnatariuszami apelu intelektualistów z 20 sierpnia. Przy MKS powstała komisja ekspertów, w której skład weszli: Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Tadeusz Kowalik, Andrzej Wielowieyski, Jadwiga Staniszkis, Waldemar Kuczyński, Bohdan Cywiński. W Warszawie narada najwyższych władz - IV Plenum KC PZPR. Ostatnie publiczne przemówienie wygłosił Edward Gierek. Zmiany w rządzie: Edward Babiuch stracił stanowisko premiera (zajmował je zaledwie kilka miesięcy), a zastąpił go Józef Pińkowski.
25 sierpnia - W Gdańsku prezydium MKS prowadziło z wojewodą gdańskim Jerzym Kołodziejskim pertraktacje w sprawie odblokowania telefonów. Delegacje zakładów wchodzących w skład gdańskiego MKS jednogłośnie postanowiły przerwać pertraktacje z komisją rządową. Wojewoda obiecał, że informacje o przebiegu rozmów pojawią się w prasie centralnej, radiu i telewizji, a łączność telefoniczna zostanie odblokowana. Biuro Polityczne KC KPZR powołało specjalną Komisję ds. Polski. Jej przewodniczącym został Michaił Susłow. Dziennik „Wieczór Wybrzeża” jako pierwsza oficjalna gazeta poinformował o gdańskim MKS i 21 postulatach.
26 sierpnia - Komisja Rządowa omówiła stanowisko władz dotyczące poprawy warunków pracy i sytuacji materialnej; zapewniła, że zostaną one spełnione „w miarę możliwości”. Lech Wałęsa odpowiedział, że najpierw należy zająć się kwestią wolnych związków zawodowych. Jagielski opowiedział się za „odnową” ruchu związkowego przez wybory nowych władz. MKS podkreślił, że chodzi o powołanie nowych niezależnych związków. Jagielski wniósł o powołanie grupy roboczej w tej sprawie. W Szczecinie ukazał się pierwszy numer strajkowego pisma „Jedność”. Plenum Centralnej Rady Związków Zawodowych zwolniło Jana Szydlaka ze stanowiska przewodniczącego CRZZ. Na Jasnej Górze kazanie wygłosił prymas kardynał. Stefan Wyszyński. Zostało odebrane jako apel o porozumienie.
27 sierpnia - W Gdańsku trwały rozmowy grupy roboczej. Gdański MKS reprezentował już 500 przedsiębiorstw. W Szczecinie wicepremier Kazimierz Barcikowski odrzucił żądanie utworzenia wolnych związków zawodowych. Dziennikarze przebywający na Wybrzeżu zaprotestowali przeciw dezinformacji i nieobiektywnym komentarzom centralnej prasy.
28 sierpnia - W Gdańsku ciąg dalszy rozmów z Komisją Rządową, które dotyczyły m.in. cenzury i więźniów politycznych. MKS podkreślił, że brak wolności słowa i swobodnego obiegu informacji jest jedną z przyczyn kryzysu. Lech Wałęsa wygłosił przy bramie przemówienie, w którym zaapelował do załóg w zakładach całej Polski o zgłaszanie akcesu do MKS, lecz bez przerywania pracy. Początek strajku w kopalni „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu. Początek strajku w Hucie Katowice; dzień później na czele komitetu strajkowego stanął tam Andrzej Rozpłochowski. W godzinach nocnych rozpoczął się strajk w Hucie Warszawa, na którego czele stanął Seweryn Jaworski.
29 sierpnia - Komisja Rządowa nie przybyła na rozmowy z gdańskim MKS. Oczekiwanie na powrót wicepremiera Jagielskiego z Warszawy. W Warszawie obradowało Biuro Polityczne KC PZPR. Do Gdańska przybyły delegacje zakładów pracy z Lublina, Bytomia, Wrocławia i Zagłębia Miedziowego. W Jastrzębiu-Zdroju rozpoczęli strajk górnicy kilku kopalń.
30 sierpnia - W Szczecinie Kazimierz Barcikowski i Marian Jurczyk podpisali porozumienie. W Gdańsku kolejna tura rozmów MKS z Komisją Rządową. Parafowano dokument mówiący, że w zakładach pracy mogą powstać wolne związki zawodowe z prawem do strajku. Wałęsa zwrócił się do Jagielskiego o wypuszczenie więźniów politycznych. Jagielski zaczął omawiać projekt wspólnego oświadczenia o zakończeniu strajku. Sprawa projektu została odłożona. V Plenum KC PZPR zatwierdziło porozumienie zawarte w Szczecinie i podjęło decyzję o podpisaniu porozumienia w Gdańsku. W całym kraju narastała fala strajków. Liczba protestujących zbliżyła się do 700 tysięcy.
31 sierpnia - W Gdańsku podpisywano kolejne punkty z listy 21 postulatów. Przy punkcie „zwolnienie więźniów politycznych” MKS dodał aneks z nazwiskami aresztowanych w ostatnich dwóch tygodniach. Jagielski nie chciał się zgodzić na pisemną gwarancję, że członkowie i współpracownicy KOR wyjdą natychmiast z aresztu. Wobec zdecydowanej postawy MKS Jagielski oświadczył, że zostaną oni zwolnieni 1 września. Po uzgodnieniu kolejnych postulatów o godz. 17 w Sali BHP Stoczni Gdańskiej podpisane zostało porozumienie między Komisją Rządową a MKS, reprezentującym już ok. 700 zakładów z całej Polski.
1 września - Strajkujące zakłady w Gdańsku, Szczecinie i Elblągu podjęły pracę, ale strajkowały jeszcze kopalnie na Górnym Śląsku.
3 września - Podpisanie porozumienia w Jastrzębiu-Jastrzębiu. Wśród warunków postawionych przez strajkujących były wolne od pracy soboty oraz likwidacja tzw. systemu czterobrygadowego, który skutkował tym, że górnicy często pozbawieni byli życia rodzinnego.
5–6 września - Podczas VI Plenum KC PZPR „w związku z chorobą (zawał serca)” z funkcji I sekretarza KC PZPR odwołano Edwarda Gierka. Jego następcą na tym stanowisku został Stanisław Kania. (PAP)
jkrz/
