Wystawa „Stanisław Toegel. Karykatury wojenne i polityczne”
Unikatowe cykle rysunków "Hitleriada Macabra" i "Hitleriada Furiosa" autorstwa Stanisława Toegla zaprezentuje Muzeum Górnośląskie w Bytomiu. Rysunki przedstawiają m.in. karykatury przywódcy III Rzeszy.
Wystawa "Stanisław Toegel. Karykatury wojenne i polityczne" zostanie otwarta w Noc Muzeów - 16 maja.
Zaprezentowanych zostanie na niej 37 prac z pięciu tek rysunków: "Hitleriada Macabra", "Hitleriada Furiosa", "Album karykatur politycznych", "Polski Wojak na Obczyźnie" oraz "Olymp of to day". Cztery pierwsze znajdują się w zbiorach Działu Kresów i Kultur Pogranicza Muzeum Górnośląskiego. Piąta z nich zachowała się w jednym egzemplarzu w Bibliotece Narodowej w Warszawie (rysunki z tego cyklu zostaną zaprezentowane w postaci kopii cyfrowych).
"Toegel był synem urzędnika skarbowego, otrzymał staranne wykształcenie, ukończył studia prawnicze we Lwowie, ale jego pasją było rysowanie. Nie wiemy niestety czy był tylko i wyłącznie samoukiem, czy jednak gdzieś pobierał lekcje rysunku. Bardzo szybko doszedł do znakomitej kreski i wyspecjalizował się w karykaturze. Współpracował z prasą lwowską, ozdobił swoimi rysunkami knajpę +Pod gwiazdką+ na ulicy Łyczakowskiej w Lwowie. Nic się z tego nie zachowało" - powiedział PAP Maciej Droń z działu Kresów i Kultur Pogranicza Muzeum Górnośląskiego.
W czasie wojny Stanisław Toegel rysuje w prasie konspiracyjnej, później powstają jego dwa najbardziej charakterystyczne cykle rysunków - "Hitleriada Macabra" i "Hitleriada Furiosa".
Droń dodał, że krótko przed drugą wojną światową Toegel znalazł się w Warszawie. "Potem zaczęła się jego epopeja wojenna - kampania wrześniowa, konspiracja, powstanie warszawskie, praca przymusowa. On cały czas rysował, zawsze miał przy sobie ołówek. Jeśli go coś zafascynowało, to rysował na byle czym, nie wyłączając - to już po wojnie - mankietów koszuli, za co, jak dowiedziałem się od jego wnuka, miał awantury z żoną" - powiedział kurator wystawy.
Przed wojną Toegel tworzył typowe karykatury polityczne najwybitniejszych postaci na czele z Józefem Piłsudskim. "Obrywali wszyscy - od lewicy do prawicy, a dowodem na to jest +Album karykatur politycznych+" - dodał Droń. W wydanej w latach 30. ubiegłego wieku tece, przedstawił Piłsudskiego jako siedzącego z buławą w dłoni na krześle, pod którym znajduje się wejście do Sejmu.
W czasie wojny Toegel rysuje w prasie konspiracyjnej, później powstają jego dwa najbardziej charakterystyczne cykle rysunków - "Hitleriada Macabra" i "Hitleriada Furiosa".
Pierwszy z nich "Hitleriada Macabra" powstał, kiedy Toegel pracował jako robotnik przymusowy w fabryce papieru w Niemczech. Jak podkreśla Droń, jest to Toegla "osobisty obraz okrucieństw hitlerowskich w okupowanej Polsce". "Bardzo drastyczny i dosadny, ale w konwencji karykaturalnej" - dodał kurator wystawy.
Teka "Hitleriada Furiosa" zawiera karykatury przywódców III Rzeszy. Toegel przedstawia na rysunkach m.in. "Hitlera jako +anioła pokoju+ z gałązką palmową w dłoni, unoszącego się nad kulą ziemską zakutą w kolczasty drut". Na rysunkach są również Goering, Himmler.
Rezultatem kontaktów rysownika z polskimi żołnierzami I Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie jest z kolei najkrótszy z cykli, składający się zaledwie z czterech rysunków - "Polski Wojak na Obczyźnie".
"Olymp of to day" zawiera natomiast karykatury przywódców koalicji antyhitlerowskiej. Charles de Gaulle został sportretowany jako Apollo Belwederski (ubrany jedynie w listek figowy i w kepi), a marszałek Bernard Law Montgomery jako Perseusz przyodziany w swój nieodzowny sweter i beret (trzymający w ręce odciętą głowę Meduzy z charakterystycznym czarnym wąsikiem).
Stanisław Toegel urodził się w 1905 roku w Jaworowie koło Lwowa. Ukończył prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W latach 20. i 30. ubiegłego wieku współpracował z kilkoma czasopismami lwowskimi. Pierwszą tekę - "Album karykatur politycznych" - wydał we Lwowie w 1932 roku.
W latach 30. przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował w branży ubezpieczeniowej. W 1939 roku uczestniczył w kampanii wrześniowej. Zbiegłszy z niewoli niemieckiej, ukrywał się w Warszawie. Był żołnierzem Armii Krajowej, współpracował jako rysownik z prasą konspiracyjną. Wziął udział w powstaniu warszawskim. Po kapitulacji powstania dostał się do obozu jenieckiego w Getyndze, gdzie pracował jako robotnik w fabryce papieru.
Po wyzwoleniu przez Brytyjczyków Toegel trafił do obozu dla przesiedleńców w Osnabrueck, gdzie otrzymawszy status byłego polskiego jeńca wojennego, prowadził działalność oświatowo-wychowawczą (m.in. gazetę obozową).
W 1948 roku wrócił do Polski i osiadł na krótko we Wrocławiu, a następnie przeniósł się do Bytomia, gdzie zmarł w 1953 roku. Pochowano go na cmentarzu Mater Dolorosa.
Ekspozycja "Stanisław Toegel. Karykatury wojenne i polityczne" będzie prezentowana do 15 października. (PAP)
ktp/ agz/
