Wystawę „Cieszyn 1918. Polski my naród, polski lud” otwarto w sobotę na miejskim rynku. Zdjęcia, opisy historyczne mają przybliżać okres po upadku Austro-Węgier, gdy polska większość na Śląsku Cieszyńskim przejęła władzę nad obszarami dawnego księstwa.
Ekspozycja zainaugurowała przygotowania do przyszłorocznej 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości i powrotu w jej granice Śląska Cieszyńskiego. Będzie ją można oglądać do końca roku.
"Przybliża okres między październikiem 1918 r. a styczniem 1919 r. i najazdem czeskim, kiedy sytuacja rozwijała się na Śląsku Cieszyńskim bez ingerencji zewnętrznej. Decydującą rolę ogrywał lud i jego wola" – powiedział szef Książnicy Cieszyńskiej Krzysztof Szelong.
Zdjęcia i opisy historyczne ukazują w jaki sposób po załamaniu się Austro-Węgier polska większość na Śląsku Cieszyńskim wcieliła w życie prawo do samostanowienia i nie tylko przejęła władzę nad obszarami dawnego księstwa i włączyła je w granice Polski, ale też w wsparła odbudowę i obronę państwa. Wystawa przybliża przywódców społeczności polskiej i najważniejsze wydarzenia.
Ukazane zostały też dramatyczne dni czeskiej agresji z 1919 r., która doprowadziła do podziału Śląska Cieszyńskiego. "W Polsce wiedza na temat okoliczności tego podziału jest nikła. Większość Polaków na dźwięk słowa +Zaolzie+ chce posypywać głowy popiołem. Tymczasem Zaolzie to nie tylko 1938 r., ale też 1919, najazd czeski i zatwierdzenie jego konsekwencji rok później w Paryżu. Utrwalone zostało to, co Czechom udało się siłą zbrojną wywalczyć" – powiedział Szelong.
Dodał, że tytuł wystawy nawiązuje wprost do "Roty" Marii Konopnickiej, którą napisała na Śląsku Cieszyńskim i tutaj też została ona po raz pierwszy opublikowana. "Zacytowane w tytule wystawy słowa podkreślają rolę, jaką w wydarzeniach jesieni 1918 r. odegrali na Śląsku Cieszyńskim jego mieszkańcy. To dzięki ich postawie i masowej aktywności Śląsk Cieszyński w 1918 r. wrócił do Polski" – podkreślił.
"Rota" po raz pierwszy drukiem ukazała się w dwutygodniku Gwiazdka Cieszyńska, a nie – jak dotychczas powszechnie przyjmowano - w krakowskim czasopiśmie Przodownica. Ustalili to pracownicy Książnicy Cieszyńskiej Anna Rusnok i Wojciech Święs. Dokonując kwerendy odnaleźli tekst wiersza w wydaniu Gwiazdki z 7 listopada 1908 r. Przodownica ukazała się w połowie listopada 1908 r.
Podczas uroczystości na cieszyńskim rynku po raz pierwszy rozdawane były biało-czerwone kokardy. "To rekonstrukcja cieszyńskiej kokardy narodowej, którą wręczano w październiku 1918 r. na rynku. Jej oryginał został odnaleziony w Książnicy Cieszyńskiej. To wzór, którego nigdzie indziej nie spotkamy. Charakteryzuje się tym, że pomimo efektownego kształtu złożony jest z jednego kawałka materiału. Akcje zorganizowało wspólnie cieszyńskie Muzeum 4. Pułku Strzelców Podhalańskich, ośrodek kultury Dom Narodowy. Chcemy w ten sposób przypomnieć o wydarzeniach związanych z odzyskanie niepodległości, które wydarzyły się w Cieszynie" – powiedział twórca Muzeum 4. Pułku Piechoty w Cieszynie Krzysztof Neścior.
W Cieszynie już 27 października 1918 r. odbył się wiec, podczas którego kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców Śląska Cieszyńskiego proklamowało przynależność regionu do Polski. Tymczasową władzę objęła Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, która powstała 8 dni wcześniej. Jej przewodniczącym był ks. Józef Londzin.
Nocą z 31 października na 1 listopada polscy żołnierze ze stacjonującego w Cieszynie austriackiego garnizonu przejęli komendę, dzięki czemu Rada uzyskała realną władzę nad Śląskiem Cieszyńskim.
5 listopada Rada zawarła porozumienie z czeskim odpowiednikiem - Zemskym Narodnim Vyborem pro Slezsko. Wytyczono tymczasową polsko-czechosłowacką granicę na Śląsku Cieszyńskim, która w przybliżeniu pokrywała się z etnograficzną linią podziału. Po polskiej stronie znalazła się znaczna część Zaolzia.
Rada Narodowa po 11 listopada podporządkowała się naczelnikowi Józefowi Piłsudskiemu i powołanemu przez niego rządowi, który 25 listopada przyjął uchwałę upoważniającą ją do sprawowania w jego imieniu władzy na Śląsku Cieszyńskim. 8 stycznia 1919 r., pomimo narastającej groźby czeskiej agresji, na pomoc obrońcom Lwowa wyjechał ochotniczy pułk.
Wydarzenia z 1918 r. stanowiły zwieńczenie procesu, który zapoczątkowany został ledwie kilkadziesiąt lat wcześniej, kiedy to grupa uczniów gimnazjum ewangelickiego w Cieszynie założyła w 1842 r. pierwszą polską organizację na Śląsku Cieszyńskim o nazwie Złączenie Polskie. "W czasie Wiosny Ludów jej liderzy nadali polski kierunek rodzącemu się w regionie ruchowi emancypacyjnemu warstw ludowych. W następnych kilkudziesięciu laty uzyskał on niezwykłą dynamikę i doprowadził do stworzenia rozbudowanej infrastruktury społecznej, stanowiącej poważną alternatywę dla wpływów dominującej dotąd na Śląsku Cieszyńskim niemieckiej grupy narodowej" – powiedział Szelong.
Jak dodał, budowa nowoczesnej tożsamości narodowej, która objęła zdecydowaną większość ludności posługującej się językiem polskim, pozwoliła nadrobić opóźnienia, jakie spowodowało pozostawanie regionu od XIV w. poza Rzeczpospolitą i ponownie włączyć cieszyńskich Ślązaków do polskiej wspólnoty.(PAP)
autor: Marek Szafrański
szf/ pru/
