Ponad 110 zdjęć zmarłego w ubiegłym roku nestora polskiej fotografii Jerzego Lewczyńskiego będzie można oglądać od piątku na wystawie w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie. To pierwszy po śmierci artysty monograficzny i przekrojowy przegląd jego prac.
"Fotografie pochodzą z prywatnych kolekcji Cezarego Pieczyńskiego i Dariusza Bieńkowskiego. Najstarsze powstały w połowie lat 50. ubiegłego wieku, najmłodsze datowane są na rok 2003" - powiedział PAP koordynator wystawy "Jerzy Lewczyński. Album życia" Adam Mandziejewski.
Jak napisał w katalogu sopockiej wystawy Adam Mazur, Lewczyński od początku swojej drogi twórczej "przyciągał uwagę swoją postawą artystyczną oraz - co nie mniej istotne - magnetyczną osobowością".
"Już pierwszy, zorganizowany w Gliwicach w 1959 roku +Pokaz zamknięty+ (który przeszedł do historii za sprawą tekstu Alfreda Ligockiego pod umowną nazwą +Antyfotografii+) odsłonił talent artystyczny i organizacyjny Lewczyńskiego, który przekraczał granice gliwickiego i śląskiego środowiska fotograficznego" - ocenił Mazur.
Dodał, że w ostatnich latach życia Lewczyński stał się ulubieńcem kolekcjonerów sztuki, a ceny jego prac szybko rosły.
"Do legendy świata sztuki przeszły historie, gdy autor +Tryptyku znalezionego na strychu+ na prośbę kolekcjonerów i galerzystów sygnował prace drukowane na zwykłej drukarce lub powielane na ksero. Hojna i nieszablonowa postawa artysty oznacza dla badaczy problemy z datowaniem zdjęć i odbitek, tytułami serii, określeniem wielkości edycji fotografii, statusu kolejnych wydruków i kserokopii zdjęć. Lewczyński świadomie igrał z kolekcjonerskim fetyszyzmem i wystawiał swoich marszandów na próbę" - napisał Mazur.
Jerzy Lewczyński urodził się 14 marca 1924 r. w Tomaszowie Lubelskim, ale przez wiele lat był związany z Gliwicami. Absolwent Politechniki Śląskiej, od 1956 r. był członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików (ZPAF), a od 1951 - Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego (GTF).
W 1997 r. Lewczyński sformułował ostatecznie teoretyczną koncepcję "archeologii fotografii", nad którą pracował od końca lat 60. XX wieku. "Archeologią fotografii nazywam działania, których celem jest odkrywanie, badanie i komentowanie zdarzeń, faktów, sytuacji dziejących się dawniej w tzw. przeszłości fotograficznej. Dzięki fotografii ciągłość wizualnego kontaktu z przeszłością stwarza możliwości poszerzania oddziaływania dawnych warstw kulturotwórczych na dzisiejsze" - argumentował.
Zajmował się także historią fotografii i krytyką oraz publicystyką związaną z fotografią. W 1999 r. opublikował "Antologię fotografii polskiej 1839-1989" - pierwszą tego typu monografię w Polsce.
Fotografię uprawiał amatorsko od II wojny światowej, ale poważniej zainteresował się nią na początku lat 50., tworząc także prace socrealistyczne. W latach 1957-1960 był członkiem nieformalnej grupy skupiającej oprócz niego Zdzisława Beksińskiego i Bronisława Schlabsa.
Od końca lat 60. XX wieku rozwijał własny styl, pełen odniesień do fotografii amatorskiej, w tym własnej rodzinnej, sięgającej czasów dzieciństwa i przeżyć wojennych. Według krytyków działania Lewczyńskiego wyprzedziły zainteresowania artystyczne związane z pojęciem fotografii jako "zbiorowej pamięci" czy "archiwum historii", popularne w światowej fotografii od lat 80. XX wieku. W latach 80. i 90. XX wieku oraz na początku XXI wieku tworzył prace komentujące specyficzną polską rzeczywistość.
Odkrył trzy niezwykle cenne archiwalne zbiory: zdjęcia XIX-wiecznego fotografa i podróżnika z Gliwic Wilhelma von Blandowskiego, Józefa Eisenbacha - aptekarza z Sanoka fotografującego w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku oraz Feliksa Łukowskiego, dokumentującego zamojską wieś w czasie II wojny światowej.
Prace Lewczyńskiego można znaleźć w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum w Gliwicach, Muzeum Folkwang w Essen czy Muse de l'Elise w Lozannie. Twórczości artysty została poświęcona m.in. monografia Wojciecha Nowickiego "Jerzy Lewczyński. Pamięć obrazu".
Artysta zmarł 2 lipca 2014 r. w Gliwicach. (PAP)
rop/ bk/
