Losy żołnierzy 11. Grupy Operacyjnej NSZ, najliczniejszej zorganizowanej struktury podziemia niepodległościowego na północnym Mazowszu, działającej do początku lat 50. XX wieku, przedstawia wystawa w Muzeum Mazowieckim w Płocku pt. „Powstali z nadziei”.
Na ekspozycji, zorganizowanej przez Stowarzyszenie Historyczne 11. Grupy Operacyjnej NSZ, prezentowane są fotokopie dokumentów, listów oraz zdjęcia żołnierzy udostępnione przez ich rodziny oraz pochodzące z opracowań IPN.
„Każdy z żołnierzy wyklętych, poległych, zakatowanych w śledztwie lub zamordowanych strzałem w tył głowy miał przed sobą długie życie. Każdy z nich mógł być inżynierem, historykiem, żołnierzem, aktorem, malarzem, rolnikiem, adwokatem. Wszyscy marzyli o szczęśliwym życiu w wolnej, dostatniej Polsce. Za swoje marzenia zapłacili najwyższą cenę – cenę życia” – napisali we wstępie do wystawy jej autorzy.
Na ekspozycji prezentowane są fotografie i biografie żołnierzy 11. Grupy Operacyjnej NSZ, w tym jej dowódcy por. Stefana Bronarskiego ps. „Liść”, szefa inspektoratu płocko-sierpeckiego AK w okresie okupacji niemieckiej. Po wojnie chciał zostać księgowym. Aresztowany przez UB został stracony w 1951 r.
W skład 11. Grupy Operacyjnej NSZ, liczącej do 250 żołnierzy, wchodzili m.in.: Józef Boguszewski (1916-51) ps. „Lew”, Wiktor Stryjewski (1916-1951) ps. „Cacko” – skazany przez komunistyczne sądy 38 razy na karę śmierci, Jan Przybyłowski (1917-51) ps. „Onufry” i jego żona Romualda Przybyłowska (ur. 1920) ps. „Amerykanka” - obywatelka USA, która w Polsce znalazła się w sierpniu 1939 r. oraz Franciszek Majewski (1919-48) ps. „Słony”, Janina Samoraj (ur. w 1928 r.) ps. „Celinka” i Elżbieta Kozanecka ps. „Basia” (poległa w 1949 r.). Ich fotografie także prezentowane są na wystawie.
Wystawę otwiera fotokopia spisanej odręcznie przysięgi żołnierskiej, rozpoczynającej się od słów: „W posiadaniu zupełnej świadomości przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu i Matce Najświętszej, że do ostatniej kropli krwi będę bronił ojczyzny mojej Polski ...”.
Na ekspozycji przedstawiono też fotokopie listów pisanych przez Jana Przybyłowskiego z więzienia do rodziny, a także zeznania złożone przez Jadwigę Bronarską, siostrę Stefana, w Prokuraturze Okręgowej w Warszawie w 1957 r., opisujące tortury, którym została poddana podczas aresztowania przez UB w 1948 r. Jest także fotokopia zwolnienia z więzienia w Fordonie w marcu 1953 r. Ludwiki Trzcińskiej ps. „Stokrotka”, narzeczonej Boguszewskiego.
Według historyka IPN Jacka Pawłowicza, na Mazowszu płockim struktury podziemia antykomunistycznego, liczące w sumie 1,5 tys. osób, działały od 1945 do 1954 r. Były to oddziały składające się z kilkuset żołnierzy oraz konspiracyjne siatki, w tym łącznicy i wywiadowcy.
Zdaniem Pawłowicza, 11. Grupa Operacyjna NSZ była najliczniejszą, a także najlepiej zorganizowaną strukturą podziemia niepodległościowego na Mazowszu płockim. Działa m.in. w powiatach: płockim, płońskim i sierpeckim oraz na terenie części powiatu mławskiego, rypińskiego i lipnowskiego.
Ostatnim żołnierzem antykomunistycznego podziemia z okolic Płocka był Kazimierz Dyksiński (1921-54) ps. „Kruczek”, żołnierz kampanii wrześniowej 1939 r., a następnie AK. Od 1945 r. działał w Ruchu Oporu AK. Został aresztowany przez UB i skazany na karę śmierci. Tuż przed wykonaniem wyroku zbiegł z aresztu w Sierpcu pod Płockiem Dołączył do 11. Grupy Operacyjnej NSZ.
Zginął w czerwcu 1954 r. w zasadzce UB – wysadził się granatem.
Wystawa pt. „Powstali z nadziei” będzie czynna w płockim Muzeum Mazowieckim do 16 października.(PAP)
mb/ dym/
