Reichsfuhrer Heinrich Himmler wizytuje 14. Dywizje Grenadierów Waffen SS "Galizien". Fot. NAC
28 kwietnia mija 70. rocznica powołania ukraińskiej 14. Dywizji Grenadierów SS, znanej także jako Dywizja SS Galicja, której w Polsce zarzuca się zbrodnie wojenne, m.in. współudział w wymordowaniu polskich mieszkańców wsi Huta Pieniacka.
Na Ukrainie opinie wobec dywizji są podzielone. Jedne środowiska, przeważnie prorosyjskie, uważają ją za formację zbrodniczą, walczącą po stronie hitlerowskich Niemiec, inne – głównie w Galicji - traktują jako jednostkę, walczącą o niepodległość państwową.
Lwowski historyk Andrij Bolanowski z Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, autor prac poświęconych SS Galicja powiedział PAP, że jej działalność otoczona jest wieloma mitami. Naukowiec wskazuje, że dotyczy to również odbioru tej formacji w Polsce.
Ukraińska 14. Dywizja Grenadierów SS Galicja była formacją zbrojną formowaną od wiosny 1943 do wiosny 1944 roku przez dowództwo Waffen SS oraz galicyjskich Ukraińców. Liczyła ok. 14 tys. ludzi. W lipcu 1944 roku została rozbita przez wojska radzieckie pod Brodami.
„Analizując różne publikacje na ten temat odniosłem wrażenie, że przyczyn mitologizacji SS Galicja należy szukać m.in. w powstaniu warszawskim, gdyż w latach powojennych rozpowszechniana była legenda o udziale dywizji w tłumieniu powstania, co ostatecznie podważył polski badacz Ryszard Torzecki” – twierdzi Bolanowski.
Zdaniem historyka jednym z kluczowych problemów w odbiorze działalności dywizji jest właśnie pacyfikacja Huty Pieniackiej.
„Problem polega na tym, że sprawa ta nie jest zbadana do końca. W pewnych publikacjach przypisywało się jej zaangażowanie w te wydarzenia, choć w tym czasie dywizja była dopiero formowana. W okresie, kiedy doszło do mordu w Hucie Pieniackiej, stacjonował tam inny oddział, odrębny batalion 4. Galicyjskiego Pułku Ochotniczego SS, który był w służbie policyjnej i nigdy nie znajdował się w składzie dywizji” – podkreśla.
Bolanowski nie wyklucza przy tym, że w akcji przeciwko Hucie uczestniczyli Ukraińcy, choć – jak mówi – nie ma na to dowodów. „Polski IPN, który prowadził w tej sprawie śledztwo wskazał w 2003 roku, że konkretnych nazwisk wykonawców zbrodni nie można ustalić” - powiedział.
Historyk twierdzi, że nie wiadomo także o jakimkolwiek procesie, w którym udowodniono by zaangażowanie SS Galicja w inne zbrodnie wojenne.
„W latach 80. w Kanadzie działała tzw. komisja Deschenesa, która prowadziła w tej sprawie śledztwo. Nie ustaliła ona żadnego faktu dotyczącego udziału dywizji w zabójstwach ludności cywilnej. Bezpośrednio po wojnie, gdy część jej żołnierzy trafiła na Zachód, byli oni przesłuchiwani przez aliantów, którzy również niczego takiego nie ustalili” – podkreślił.
Bolanowski przywołuje także przykład ostatniego dowódcy SS Galicja Pawła Szandruka, byłego oficera Wojska Polskiego, który po wojnie został odznaczony przez polski rząd emigracyjny w Londynie orderem Virtuti Militari. Według niektórych źródeł żołnierze SS Galicja trafili po wojnie na Zachód po spotkaniu Szandruka z generałem Władysławem Andersem, którego interwencja u władz brytyjskich sprawiła, że zostali oni uznani za obywateli polskich, niepodlegających przekazaniu władzom ZSRR.
Na Ukrainie opinie wobec dywizji są podzielone. Jedne środowiska, przeważnie prorosyjskie, uważają ją za formację zbrodniczą, walczącą po stronie hitlerowskich Niemiec, inne – głównie w Galicji - traktują jako jednostkę, walczącą o niepodległość państwową.
„Fakt, że Szandruk otrzymał od rządu londyńskiego Virtuti Militari też może być dowodem, że dywizja nie brała udziału w mordowaniu ludności polskiej. Gdyby rząd emigracyjny wiedział o takich zbrodniach, z pewnością nie przyznałby mu tak wysokiego odznaczenia” – powiedział historyk.
Zdaniem Bolanowskiego, SS Galicja była formacją, której działalność jest przykładem beznadziejnej sytuacji Ukraińców, chcących wykorzystać wydarzenia II wojny światowej do utworzenia własnego państwa.
„Żadne z oczekiwań, które mieli ludzie wstępujący do dywizji, nie zostało zrealizowane. Składająca się z Ukraińców SS Galicja walczyła przeciwko Ukraińcom z Armii Czerwonej. Stąd właśnie te dwa przeciwstawne mity, które istnieją na ten temat na Ukrainie” – powiedział PAP.
Ukraińska 14. Dywizja Grenadierów SS Galicja była formacją zbrojną formowaną od wiosny 1943 do wiosny 1944 roku przez dowództwo Waffen SS oraz galicyjskich Ukraińców. Liczyła ok. 14 tys. ludzi. W lipcu 1944 roku została rozbita przez wojska radzieckie pod Brodami.
Po odtworzeniu jesienią 1944 roku uczestniczyła w operacjach na Słowacji, a później w ówczesnej Jugosławii. 16 kwietnia 1945 roku, jako 1. Dywizja Ukraińskiej Armii Narodowej, została przekazana pod dowództwo generała Szandruka i podlegała Ukraińskiemu Komitetowi Narodowemu. Użyta do walki w Austrii, poddała się wojskom alianckim pod Klagenfurtem. Po przewiezieniu do Wielkiej Brytanii żołnierze SS Galicja otrzymali w 1948 roku zezwolenie na zamieszkanie i prawo do obywatelstwa brytyjskiego.
Z Kijowa Jarosław Junko (PAP)
jjk/ ap/abe/
