Dokumenty polskich władz emigracyjnych z USA trafiły do Archiwum Akt Nowych

Liczącą ponad 1000 stron dokumentację przekazał archiwistom historyk dr hab. Sławomir Cenckiewicz, dyrektor Wojskowego Biura Historycznego i wiceszef Kolegium IPN.

"To dokumenty Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej, czyli parlamentu polskiego na uchodźstwie za lata 1952-53(...). Ukazują one wielki wysiłek niepodległościowy polskiego uchodźstwa, ale również Polonii amerykańskiej, bo te wysiłki były w tamtym czasie bardzo mocno połączone" - powiedział Cenckiewicz. Przypomniał, że Radę Narodową tworzyli wybitni działacze niepodległościowi wywodzący się jeszcze z emigracji po 1939 r. i przebywający po wojnie w USA.

"To dokumenty Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej, czyli parlamentu polskiego na uchodźstwie za lata 1952-53(...). Ukazują one wielki wysiłek niepodległościowy polskiego uchodźstwa, ale również Polonii amerykańskiej, bo te wysiłki były w tamtym czasie bardzo mocno połączone" - powiedział Cenckiewicz. Przypomniał, że Radę Narodową tworzyli wybitni działacze niepodległościowi wywodzący się jeszcze z emigracji po 1939 r. i przebywający po wojnie w USA.

W przekazanych materiałach znajdują się m.in. dokumenty dotyczące działalności Rady Narodowej (tzw. IV Rady Narodowej), w tym memoriały polityczne, protokoły, sprawozdania i komunikaty. Przedstawiają one m.in. próby wpływu na administrację amerykańską na rzecz uwolnienia Polski spod dominacji sowieckiej - jak mówił Cenckiewicz - "odejścia od ducha Jałty". Dokumenty przybliżają również próby zażegnania rozbicia i wewnętrznych sporów wśród polskich uchodźców po śmierci prezydenta Władysława Raczkiewicza w 1947 r.

"Sporo z tych materiałów dotyczy też walk wewnętrznych polskiego uchodźstwa. W tym czasie gen. Kazimierz Sosnkowski podjął się misji zjednoczeniowej polskiego uchodźstwa, której celem było zażegnanie polskiego kryzysu konstytucyjnego i ostateczne ustąpienie Augusta Zalewskiego z funkcji prezydenta RP na uchodźstwie" - tłumaczył historyk. Dodał jednak, że Rada Narodowa w USA jest symbolem zjednoczenia Polaków, którzy wspólnie wpływali na władze USA, by pomogły sowietyzowanej Polsce.

Wśród dokumentów jest również korespondencja dotycząca jednoczenia stronnictw narodowych oraz materiały przedstawiające działalność funduszu władz polskich na uchodźstwie, określanego Skarbem Narodowym. Najciekawsza część korespondencji obejmuje m.in. listy gen. Władysława Andersa, gen. Kazimierza Sosnkowskiego, płk. Kazimierza Iranka-Osmęckiego, prezydenta RP na uchodźstwie Augusta Zaleskiego czy Stefana Korbońskiego.

"Wszystkie oryginalne dokumenty mają znaczenie; tutaj dotyczą one powojennej rzeczywistości funkcjonowania rządu polskiego na uchodźstwie i reprezentacji narodu polskiego w postaci Rady Narodowej. Dla nas archiwistów to jest jak składanie puzzle, im więcej ich mamy, tym obraz ówczesnej rzeczywistości staje się wierniejszy" - mówił dyrektor Archiwum Akt Nowych Tadeusz Krawczak. Podał też, że wybrane kopie dokumentów są już dostępne na stronie www.aan.gov.pl.

"Dla historyka zawsze najważniejsze są zawsze te dokumenty, które wychodzą spod ręki osób najbardziej znanych (...), ale dla mnie osobiście są to również materiały, które wyszły spod ręki ludzi takich jak Stanisław Gierat czy Edward Kleszczyński. Wiem, że są to postaci, których nazwiska w Polsce niestety niewiele mówią, ale dla każdego historyka (...) to są naprawdę ważne nazwiska jeśli chodzi o ten wysiłek niepodległościowy w Stanach Zjednoczonych. Udostępniając te materiały możemy przywrócić pamięć o tych zapomnianych, wymazanych z kart historii, ludziach" - powiedział Cenckiewicz.

Materiały polskich władz emigracyjnych w USA trafiły do historyka podczas jego pracy nad książką o senatorze II RP i działaczu emigracyjnym Tadeuszu Katelbachu na przełomie lat 90. i dwutysięcznych, gdy przebywał w domu krewnych Katelbacha w Southampton pod Nowym Jorkiem. W styczniu 2003 r. w Instytucie Historii Uniwersytetu Gdańskiego Cenckiewicz obronił pracę doktorską na podstawie rozprawy pt. "Tadeusz Katelbach (1897-1977). Biografia polityczna".

Archiwum Akt Nowych zwraca uwagę, że przekazane dokumenty są bardzo wartościowe ze względu na to, iż relacjonują kulisy zjednoczenia stronnictw niepodległościowych na emigracji. Archiwiści podkreślili znaczenie m.in. listu poparcia Polaków w Stanach Zjednoczonych dla kandydatury gen. Kazimierza Sosnkowskiego na prezydenta RP oraz dla jego starań zjednoczenia polskich sił politycznych, podpisany w Rochester 2 lutego 1952 r. "Wzywamy do zjednoczenia wszystkich polskich sił politycznych i prowadzenia wspólnej akcji celem odzyskania przez Polskę wolności i demokracji" - czytamy w liście.

Inne ważne materiały to m.in. dokument zawierający zasady porozumienia Rady Narodowej oraz Rady Politycznej sporządzone przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego, a także założenia jego referatu wygłoszonego 29 grudnia 1952 r. w Londynie. Odpowiedzią na to wystąpienie jest projekt stanowiska zjednoczenia obozu niepodległościowego sporządzony przez członków Rady Narodowej w dniu 3 lutego 1953 r. oraz propozycja form ich połączenia. Materiały te uzupełnia korespondencja m.in. przewodniczącego Rady Narodowej w Stanach Zjednoczonych mjr. Stanisława Gierata z gen. Kazimierzem Sosnkowskim.

Archiwiści zachęcają również do zapoznania się z diariuszem Rady Narodowej z grudnia 1952 r. oraz dekretami prezydenta, które wprowadzają zmiany organizacyjne w Radzie Narodowej, a także powołują Radę Jedności Narodowej.

"Wszystkie oryginalne dokumenty mają znaczenie; tutaj dotyczą one powojennej rzeczywistości funkcjonowania rządu polskiego na uchodźstwie i reprezentacji narodu polskiego w postaci Rady Narodowej. Dla nas archiwistów to jest jak składanie puzzle, im więcej ich mamy, tym obraz ówczesnej rzeczywistości staje się wierniejszy" - mówił dyrektor Archiwum Akt Nowych Tadeusz Krawczak. Podał też, że wybrane kopie dokumentów są już dostępne na stronie www.aan.gov.pl. (PAP)

nno/ pat/