Działania wojenne podczas I wojny światowej. 1915 r. Fot. PAP/DPA
28 czerwca 1914 r., w Sarajewie od kul serbskiego zamachowca zginął austriacki następca tronu arcyksiążę Franciszek Ferdynand wraz z żoną Zofią. W wyniku zamachu, miesiąc później, Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, co wywołało konflikt, który do 1918 r. pochłonął życie ok. 9,5 mln żołnierzy.
Wydarzenia związane z losami sprawy polskiej podczas I wojny światowej w oddzielnym kalendarium:
https://dzieje.pl/aktualnosci/kalendarium
ROK 1914
28 czerwca
W Sarajewie, stolicy Bośni, w zamachu zginął następca tronu monarchii habsburskiej, arcyksiążę Franciszek Ferdynand wraz z żoną, księżną Zofią Hohenberg. Zabójcą był serbski student Gavrilo Princip.
5 lipca
Ambasador Austro-Węgier w Berlinie, hr. Laszlo Szögyenyi-Marich, dostarczył cesarzowi Wilhelmowi odręczny list Franciszka Józefa z pytaniem, czy monarchia może liczyć na poparcie Niemiec.
7 lipca
Berlin zapewnił Franciszka Józefa w liście o poparciu.
9 lipca
Cesarz Franciszek Józef wyraził zgodę na stanowcze i ostre kroki wobec Serbii.
19 lipca
Podczas posiedzenia Rady Ministrów Spraw Wspólnych zatwierdzono notę do rządu serbskiego, w której określono cel wojenny Austro-Węgier.
23 lipca
48-godzinne ultimatum wobec Serbii, w którym Wiedeń domagał się od Belgradu spełnienia warunków mających przyczynić się do wyjaśnienia zamachu w Sarajewie.
24 lipca
Rosja ogłosiła wolę obrony serbskiego sojusznika i zmobilizowała 13 dywizji.
25 lipca
Premier Serbii Nikola Pašić przybył do poselstwa austriackiego z odpowiedzią serbską na notę austriacką. Nota została oceniona przeze europejską opinie publiczną jako pojednawcza i zmierzająca do ograniczenia napięcia. Rząd w Belgradzie zaakceptował osiem z dziesięciu warunków stawianych przez Wiedeń.
28 lipca
Austro-Węgry wypowiedziały Serbii wojnę.
29 – 30 lipca
Początek powszechnej mobilizacji w Rosji.
29 lipca
Rząd Wielkiej Brytanii zarządził mobilizację floty.
29 lipca
Flota brytyjska ogłosiła ostre pogotowie, aby przeprowadzić daleką blokadę Niemiec.
30 lipca
Rozpoczęła się mobilizacja w krajach monarchii Habsburgów.
31 lipca
Wizytę u prezesa ministrów i ministra spraw zagranicznych Francji René Vivianiego złożył niemiecki ambasador baron Wilhelma von Schön pytając się, czy w razie wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej Francja zachowa neutralność. Odpowiedzi jednak nie uzyskał.
1 sierpnia
Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji i zarządziły powszechną mobilizację.
1 sierpnia
We Francji została zarządzona powszechna mobilizacja.
2 sierpnia
Wojska niemieckie bez wypowiedzenia wojny wkroczyły na terytorium Wielkiego Księstwa Luksemburga.
2 sierpnia
Zostało podpisane tajne porozumienie między Turcją a Niemcami.
3 sierpnia
Niemcy wypowiedziały wojnę Francji.
3 sierpnia
Holandia ogłosiła neutralność. W Szwajcarii rozpoczęła się mobilizacja.
4 sierpnia
Wojska niemieckie bez wypowiedzenia wojny przekroczyły granice Belgii. Szwecja, Norwegia i Hiszpania ogłosiły neutralność.
4 na 5 sierpnia
Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom. Stany Zjednoczone Ameryki ogłosiły neutralność. Niemcy uderzyli na twierdzę Liège, zdobyli ją 16 sierpnia.
6 sierpnia
Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji, a Serbia – Niemcom. Chiny ogłosiły neutralność. Jeszcze przed zakończeniem mobilizacji Niemcy rozpoczęli wielki marsz na Francję.
7 sierpnia
Francuzi przystąpili do działań wojennych w Alzacji. Portugalia ogłosiła solidarność z Wielką Brytanią.
8 sierpnia
Francuzi zajęli Miluzę, jednak 10 sierpnia Niemcy przystąpili do kontrataku i wyparli Francuzów.
11 sierpnia
Francja wypowiedziała wojnę Austro-Węgrom.
12 sierpnia
Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Austro-Węgrom.
19 sierpnia
Prezydent Woodrow Wilson wezwał Amerykanów do bezstronności.
20 sierpnia
Wojska niemieckie zdobyły Alzację, chociaż z wyjątkiem miasteczka Hann.
23 sierpnia
Japonia wypowiedziała wojnę Niemcom. Niemcy utworzyli generał-gubernatorstwo belgijskie z generał-gubernatorem Moritzem Ferdinandem von Bissingiem.
23 sierpnia – 1 września
Ofensywa austriacko-węgierska. Zwycięstwa pod Kraśnikiem, Zamościem i Komorowem.
24 sierpnia
Marszałek Joseph Joffre, wódz naczelny armii francuskiej, wydał rozkaz odwrotu. Niemcy rozpoczęli szybki marsz na Paryż.
25 sierpnia
Niemcy spalili dzielnicę uniwersytecką w Leuven. Czyn ten został uznany za jeden z najbardziej barbarzyńskich w dziejach I wojny światowej.
26 sierpnia
Nastąpiła rekonstrukcja rządu premiera Vivianiego we Francji: ministrem spraw zagranicznych został Theophile Delcassé, a do ministerstwa wojny dołączył Aléxandre Millerand.
26 – 30 sierpnia
Bitwa pod Tannenbergiem. Armie niemieckie pokonały wojska rosyjskie. Bitwa o Lwów, który Rosjanie zajmują 3 września.
2 września
Prezydent Francji wraz z rządem opuścili Paryż i przenieśli się do Bordeaux.
3 – 4 września
1. i 2. Armia niemiecka przekroczyły Marnę. 2. Armia zajęła Reims.
4 września
W Londynie Francja, Wielka Brytania i Rosja podpisały konwencję, w której zobowiązały się, że nie zawrą z Niemcami separatystycznego pokoju.
6 – 9 września
Pierwsza bitwa nad Marną. Francja powstrzymuje ofensywę niemiecką na Paryż.
6 – 15 września
Bitwa nad jeziorami mazurskimi zakończona zwycięstwem Niemiec.
22 – 25 września
Walki pod Verdun.
9 października
Generał Hans von Beseler zdobył Antwerpię.
11 – 15 października
Niemcy zajmują Gandawę, 12 – Lille, 14 – Brugię, 15 – Ostendę i Nieuwpoort. Belgia do rzeki Ijzer została zajęta przez Niemcy.
11 października
Wojska austriacko-węgierskie zdobywają Przemyśl.
20 października - 3 listopada
Tzw. pierwsza bitwa we Flandrii.
29 – 30 października
Początek wojny rosyjsko-tureckiej.
2 – 5 listopada
Wypowiedzenie wojny Turcji przez Rosję, Wielką Brytanię i Francję.
5 listopada
Cypr został anektowany przez Wielką Brytanię.
7 listopada
Siły japońsko-brytyjskie, po ponad miesięcznych walkach, zajęły niemiecki port wojenny w Qingdao, ostatnią niemiecką posiadłość nad Pacyfikiem.
10 – 24 listopada
Druga bitwa we Flandrii, zwana bitwą pod Ypres.
23 listopada
Sułtan-kalif wydał do muzułmanów całego świata proklamację, ogłaszając dżihad.
16 listopada - 17 grudnia
Bitwa pod Łodzią i Toruniem, która zakończyła się zajęciem miast przez Rosjan.
18 grudnia
Wielka Brytania ogłosiła protektorat nad Egiptem.
105. rocznica zamachu w Sarajewie, który wywołał I wojnę światową
ROK 1915
18 stycznia
Japonia ogłosiła „21 żądań” wobec Chin.
22 stycznia
Rozpoczęła się „ofensywa karpacka”. Ofensywa zatrzymała się w połowie lutego;
4 lutego
Rozpoczęła się wojna podwodna.
7 – 8 lutego
Bitwa zimowa nad jeziorami mazurskimi.
16 lutego – 20 marca
Bitwa zimowa w Szampanii.
19 lutego
Floty angielska i francuska uderzyły na tureckie forty broniące Dardaneli, jednak ich nie zdobyły.
25 lutego
Ponowny atak brytyjsko-francuski na forty Cieśnin. Zdobyto forty wejściowe, a Turcy obronili brzegi.
27 lutego
Zakończenie ofensywy niemieckiej w Prusach Wschodnich.
4 marca
Minister spraw zagranicznych Rosji, Siergiej Sazonow, wysłał notę do ambasadorów Wielkiej Brytanii i Francji w Piotrogrodzie, w której określił cele wojenne Rosji na Bliskim Wschodzie.
12 marca
Rząd brytyjski przyjął postulaty rosyjskie w sprawie Konstantynopola. 12 kwietnia warunki przyjęła Francja z zastrzeżeniem, że m.in. Rosja zagwarantuje pełną swobodę przejazdu przez cieśniny.
22 kwietnia – 25 maja
Druga bitwa pod Ypres.
24 kwietnia
Początek rzezi Ormian. Wojsko i policja turecka na podstawie rozporządzenia rządu aresztowała, a następnie zamordowała w Stambule ponad 2300 osób pochodzenia ormiańskiego. Do końca 1915 r. zamordowano pół miliona, a do roku 1917 – 1,5 miliona osób mniejszości ormiańskiej.
26 kwietnia
W Londynie zostało podpisane porozumienie między Włochami i państwami Ententy.
29 kwietnia – 9 maja
Niemcy uderzyli na Litwę i Kurlandię.
2 maja
Austriacy i Niemcy natarli na Gorlice, przełamali front oraz wyparli Rosjan z Galicji, Bukowiny i Podkarpacia.
7 maj
Po storpedowaniu przez niemiecki okręt podwodny U-20 zatonął transatlantyk RMS „Lusitania”
Maj
Włochy przystąpiły do wojny przeciwko monarchii habsburskiej.
3 czerwca
Niemcy i Austriacy zajęli Przemyśl.
22 czerwca
Niemcy i Austriacy wkroczyli do Lwowa.
23 czerwca – 7 lipca
Pierwsza bitwa nad Isonzo (Soczą).
13 lipca
12. Armia niemiecka przerwała front rosyjski dookoła Przasnysza.
19 lipca
Niemcy stanęli nad Narwią.
24 lipca
Niemcy opanowali przyczółki mostowe w Pułtusku i Różanie.
30 lipca
Niemcy i Austro-Węgry zajęły Lublin.
1 sierpnia
Niemcy i Austro-Węgry zajęły Chełm.
4 sierpnia
Niemcy i Austro-Węgry zajęły Dęblin. Armia rosyjska wysadziła mosty na Wiśle w Warszawie. Niemcy wkroczyli do Warszawy.
25 sierpnia
Ustanowienie niemieckiej administracji w północnej części Królestwa Polskiego: generał-gubernatorem w Warszawie został Hans von Beseler. W południowej części Królestwa generał-gubernatorem w Lublinie został generał austriacki Karl Kuk.
5 września
Naczelnym Wodzem armii rosyjskiej został ponownie car.
22 września – 6 października
Zakończona niepowodzeniem ofensywa wojsk francuskich i angielskich w Szampanii.
6 października
Ofensywa niemiecko-austriacka przeciw Serbii.
7 października
Wojska Państw Centralnych przekroczyły Dunaj i Sawę.
9 października
Zdobycie Belgradu.
11 października
Bułgaria przystąpiła do Państw Centralnych.
14 października
Bułgaria i Turcja wypowiedziały wojnę Serbii.
15 – 20 października
Państwa sprzymierzone wypowiedziały wojnę Bułgarii.
ROK 1916
21 lutego – koniec czerwca
Uderzenie niemieckie pod Verdun.
24-30 kwietnia
Konferencja w Kienthalu. Mobilizacja międzynarodowego ruchu robotniczego
przeciwko wojnie imperialistycznej.
Maj
Wielka Brytania uznała porozumienie francusko-rosyjskie, a Rosja francusko-brytyjskie. Układ trójstronny zastąpił dotychczasowy układ dwustronny.
31 maja – 1 czerwca
Bitwa morska pod Skagerrakiem u wybrzeży Jutlandii.
6 – 22 czerwca
Blokada Grecji.
21 czerwca
Ultimatum Ententy, w którym żądała przeprowadzenia demilitaryzacji Grecji oraz rekonstrukcji rządu.
24 czerwca
Wojska francuskie i brytyjskie rozpoczęły wielką ofensywę nad Sommą.
3 lipca
Porozumienie Rosji z Japonią.
28 lipca
Uderzenie wojsk rosyjskich w Galicji Wschodniej i na Bukowinie.
17 sierpnia
W Bukareszcie został podpisany układ polityczny i konwencja militarna pomiędzy
Rumunią i Państwami Koalicji.
28 sierpnia
Ferdynand I, król Rumunii, wypowiedział wojnę Austro-Węgrom. Niemcy wypowiedziały wojnę Rumunii.
30 sierpnia
Turcja wypowiedziała wojnę Rumunii.
1 września
Bułgaria wypowiedziała wojnę Rumunii.
2 września
Nowy naczelny wódz armii niemieckiej, Paul von Hindenburg, wydał rozkaz wstrzymania ataków twierdzy Verdun.
15 września
Na polu bitwy nad Sommą po raz pierwszy wojska brytyjskie użyły czołgów.
15 listopada
Obrady konferencji szefów lub przedstawicieli rządów państw Koalicji.
21 listopada
Zmarł cesarz Franciszek Józef.
12 grudnia
Niemcy wręczyły notę z propozycją pokojową przedstawicielom Hiszpanii, Holandii, Szwajcarii i Stanów Zjednoczonych w Berlinie i w Wiedniu, z prośbą o wręczenie jej Francji, Wielkiej Brytanii, Włochom, Japonii, Rosji, Rumunii i Serbii.
30 grudnia
Jules Ambon wręczył bezwzględną odmowę posłowi szwajcarskiemu w Paryżu.
Woodrow Wilson
ROK 1917
5 – 7 stycznia
Zwycięstwa Niemców, Austriaków, Bułgarów w Dobrudży. W połowie stycznia zajęli również południową część Mołdawii, całą Wołoszczyznę.
20 stycznia
Na parowcu „Kildonan Caste” wypłynęła do Piotrogrodu misja aliancka.
1 lutego
Niemcy rozpoczęli nieograniczoną wojnę podwodną.
11 marca
Francja dała wolną rękę caratowi w sprawie przyszłości Polski.
12/13 marca
Posłowie Dumy prywatnie zebrali się i wybrali Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej.
15 marca
Car Mikołaj II abdykował. Dzień później Rosja stała się Republiką.
25 marca
Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Piotrogrodzie uchwaliła rezolucję o wyrzeczeniu się programu wszelkich aneksji i wszczęcia rokowań pokojowych „z robotnikami krajów nieprzyjacielskich”.
6 kwietnia
Stany Zjednoczone Ameryki przystąpiły do wojny po stronie aliantów.
16 kwietnia
Dzięki pomocy niemieckiego wywiadu wojskowego ze Szwajcarii wrócił do Rosji Włodzimierz Lenin.
17 lipca
Król Jerzy V na posiedzeniu Rady Tajnej zakomunikował o zmianie nazwy dynastii królewskiej: z domu Sachsen-Coburg-Gotha na Windsor.
4 sierpnia
W Wielkiej Brytanii powstał Komitet Narodowych Celów Wojennych.
14 sierpnia
Chiny wypowiedziały Niemcom wojnę.
18 sierpnia – 13 września
Ostatnia z bitew nad Isonzo.
4 października
Lord Alfred Milner i Leopold Amery przedłożyli Gabinetowi Wojennemu memoriał w sprawie Palestyny, w którym proponowali utworzenie w Palestynie siedziby narodowej dla Żydów.
15 października
Została rozstrzelana Mata Hari, holenderska tancerka, która została oskarżona o szpiegostwo.
7 listopada
Anglicy zdobyli Gazę. W Petersburgu doszło do bolszewickiego zamachu stanu, tak zwanej „rewolucji październikowej”.
7/8 listopada
II Wszechrosyjski Zjazd Rad uchwalił Dekret o pokoju.
17 listopada
Anglicy zdobyli Jaffę.
20 listopada
Brytyjczycy w bitwie pod Cambrai dokonali pierwszego wielkiego ataku sił pancernych. Do uderzenia skierowano 324 wozy.
9 grudnia
Anglicy zdobyli Jerozolimę.
10 grudnia
Niemcy i Austriacy zawarli rozejm z Rumunią.
22 grudnia
Pierwsze posiedzenie plenarne konferencji pokojowej w Brześciu.
ROK 1918
8 stycznia
Orędzie prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona do Kongresu.
14 stycznia
Strajki w zakładach zbrojeniowych w Wiedniu.
28 stycznia
Strajki w zakładach zbrojeniowych w Berlinie.
17 lutego
Moc utracił obowiązujący rozejm pomiędzy państwami Czwórprzymierza a Rosją. Delegacja Rosji wyjechała z Brześcia.
23 lutego
Oddziały Armii Czerwonej powstrzymały ofensywę niemiecką na Piotrogród.
3 marca
Podpisanie traktatu pokojowego w Brześciu Litewskim między Rosją Radziecką i państwami Czwórprzymierza.
20 marca
Generał Foch objął naczelne dowództwo nad wszystkimi armiami sprzymierzonych.
21 marca – 6 kwietnia
Rozpoczęła się niemiecka ofensywa przeciwko pozycjom nieprzyjacielskim na linii od Cambrai do Saint-Quentin.
9 - 29 kwietnia
Druga ofensywa niemiecka we Flandrii.
7 maja
Zawarcie traktatu pokojowego z Rumunią przez Niemcy, Austro-Węgry, Bułgarię i Turcję.
9 – 14 czerwca
Czwarta ofensywa niemiecka.
15 – 24 czerwca
Nieudana ofensywa Austriaków nad dolną Piawą.
18 lipca
Kontrofensywa wojsk sprzymierzonych pod dowództwem Focha, którą rozpoczęli Francuzi.
2 sierpnia
Francuzi zdobywają Soissons.
8 sierpnia
Rozpoczyna się ofensywa 100 dni – decydujący atak wojsk alianckich, który doprowadzi Niemcy do klęski.
Początek września - 11 listopada
Ciężkie walki na całym terytorium między wybrzeżem Flandrii i Saint-Mihiel.
15 – 24 września
Ofensywa Brytyjczyków, Greków, Francuzów, Serbów i Włochów w Macedonii.
19 września
Przełamanie frontu tureckiego nad Jaffą.
30 września
Został zawarty rozejm z Bułgarią, na mocy którego musiała ona opuścić terytoria zajęte wcześniej w Serbii i Grecji.
4 października
W Bułgarii toczyły się walki aliantów.
21 października
Karol Liebknecht opuścił więzienie i stanął na czele Związku Spartakusa. Rewolucja w Wiedniu.
24 października
Przełamanie frontu austro-węgierskiego przez Włochów nad rzeką Piawą.
28 października
Proklamowanie w Pradze niepodległej Czechosłowacji.
29 – 31 października
Początek ruchów rewolucyjnych w miastach portowych Niemiec.
30 października
W porcie Mudros na greckiej wyspie Lemnos podpisano układ rozejmowy pomiędzy Imperium Osmańskim a Ententą.
1 listopada
Serbowie wyzwolili Belgrad, a Włosi - Albanię.
3 listopada
Zawieszenie broni z Austrią. W Kilonii miało miejsce powstanie marynarzy. Zaczęły tworzyć się Rady Robotnicze i Żołnierskie; rewolucja rozszerzała się na duże miasta niemieckie.
8 listopada
Marszałek Foch w towarzystwie szefa sztabu generała Maxima Weyganda, brytyjskiego admirała sir Westera Wemyssa i admirała George’a Hope’a rozpoczęli w wagonie salonowym posiedzenie z proszącą o rozejm delegacją niemiecką, w skład której weszli Matthias Erzberger, Hugo Hans von Winterfeldt i Ernst Vanselow.
9 listopada
Matthias Erzberger otrzymał z Berlina telegram, podpisany przez Hindenburga, mówiący o tym, że rozejm należy zawrzeć za wszelką cenę. Niemcy przyjęli postawione warunki. W Berlinie politycy lewicy proklamowali republikę.
10 listopada
Obalony cesarz Niemiec Wilhelm II Hohenzollern udał się na wygnanie do Holandii.
11 listopada
O 5 rano w wagonie kolejowym w lesie pod francuskim Compiègne podpisano układ rozejmowy pomiędzy Ententą a Cesarstwem Niemieckim, który zakończył I wojnę światową. Zawieszenie broni weszło w życie o 11:00.
szuk/
