Eksponat z Jerozolimy przekazany do zasobu Archiwum Akt Nowych. Fot. PAP/L. Szymański
Starodruki, archiwalia Armii Andersa, dokumenty polskich organizacji działających w Palestynie, monety i inne materiały trafiły do Archiwum Akt Nowych. Uroczystość przekazania, połączona z wręczeniem medali Zasłużony dla Kultury Polskiej, odbyła się w środę w Warszawie.
Do Archiwum Akt Nowych trafiły materiały zachowane po pobycie w Ziemi Świętej i na Bliskim Wschodzie żołnierzy Armii Polskiej, dowodzonej przez gen. Władysława Andersa, i Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, z których powstał 2. Korpus Polskich Sił Zbrojnych.
Dodatkowo do zbiorów Muzeum Historii Polski zostaną przekazane dwie kamienne płyty z polskich szkół w Jerozolimie, zaś na ręce bpa W. Meringa zostaną oddane starodruki diecezji włocławskiej wywiezione z Polski we wrześniu 1939 r.
Za stworzenie zbioru odpowiadał kapłan diecezji włocławskiej, kapelan Wojska Polskiego od 1932 r., ks. Stefan Pietruszka Jabłonowski. Część z materiałów przechowywał w III i IV stacji drogi krzyżowej w Jerozolimie. Po śmierci księdza materiały trafiły do sióstr elżbietanek – na strych Domu Pokoju na Górze Oliwnej Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety w Jerozolimie oraz do magazynu biblioteki Nowego Domu Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety w Jerozolimie. Do Polski zostały sprowadzone dzięki współpracy elżbietanek z resortami kultury i spraw zagranicznych.
„To materiały ważne nie tylko dla polskich archiwistów, ale i dla polskiej kultury oraz, przede wszystkim, historii pamięci” – powiedziała wiceminister kultury Magdalena Gawin.
„To materiały ważne nie tylko dla polskich archiwistów, ale i dla polskiej kultury oraz, przede wszystkim, historii pamięci” – powiedziała podczas środowej uroczystości wiceminister kultury Magdalena Gawin. „Nie wszystkie archiwa dotyczące Polski i Polaków znajdują się w Polsce. II wojna światowa sprawiła, że bardzo dużo dokumentów i akt zostało poza granicami naszego kraju. Nie były przewożone chociażby świadectwa Polaków informujące o tym, jak wyglądało ich życie pod okupacją sowiecką w latach 1939-1941” – dodała.
„Podobnie było z tymi materiałami, ale dzięki siostrom elżbietankom i Kościołowi polskiemu, te akta zostały ochronione. Dzięki temu, że ktoś przez ten okres cały czas o nie dbał” – podkreśliła Gawin.
Jej zdaniem przekazanie akt to ważny moment, ponieważ „zamyka pewien etap rozproszenia polskich akt dotyczących życia Polaków w Palestynie”. „Te materiały są bardzo różnorodne, (...) odzwierciedlają całość życia Polaków w Palestynie. Trzeba pamiętać, że przez tamten region przewinęło się 50 tys. żołnierzy polskich, 6 tys. osób cywilnych oraz około 1,5 tys. dzieci. Na pewno więc było i jest o czym opowiadać” – skomentowała.
Podsekretarz stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej Wojciech Fałkowski podkreślił, że dzięki przekazanym archiwom „mamy rzadką okazję zobaczyć fragment chwalebnych dziejów obfitujących w dramatyczne wydarzenia, w tragiczne losy (...) naszego wojska, naszego narodu”. "Ludzi, którzy poddani zostali nieludzkiemu traktowaniu na Wschodzie, a później, zrządzeniem Opatrzności, mogli wyjść stamtąd z Armią Andersa. To część epopei. Zbieramy te okruchy, bo tylko one nam pozostały” – dodał. „Mamy do czynienia z potrzaskaną polską historią. Te fragmenty, które możemy uratować, przywrócić pamięci i wpuścić w szeroki obieg społeczny, to budowanie siły Polski i siły narodowej” – podkreślił.
Podsekretarz stanu w MON Wojciech Fałkowski podkreślił, że dzięki przekazanym archiwom „mamy rzadką okazję zobaczyć fragment chwalebnych dziejów obfitujących w dramatyczne wydarzenia, w tragiczne losy (...) naszego wojska, naszego narodu”.
Podczas uroczystości – decyzją ministra kultury Piotra Glińskiego - wręczono także medale Zasłużony dla Kultury Polskiej. Otrzymały je osoby ze Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety, które przez lata opiekowały się jerozolimskimi zbiorami. Odznaczone zostały siostry: Rafała (Helena Włodarczak), Róża (Maria Jolanta Pacocha), Benigna (Urszula Okupniak), a poza tym ks. Tomasz Nosal ze Zgromadzenia Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa.
Zbiory pochodzą z kilku źródeł, w tym m.in. z Komitetu Uchodźców Polskich w Jerozolimie, Klubu Przyjaciół Kultury Brytyjskiej w Berlinie, Domu Polskiego w Jerozolimie, Polskiego Czerwonego Krzyża. Oddział w Palestynie, Związku Harcerstwa Polskiego na Wschodzie. Chorągwi w Palestynie, Domu Uchodźców w Betlejem oraz Delegatury Pomocy Polakom w Palestynie.
Wśród archiwów znalazły się m.in. spisy uchodźców polskich w Palestynie z lat 1943-1947, szczegółowa dokumentacja konkursowa wraz ze zgłoszonymi projektami architektonicznymi rozbudowy III i IV stacji drogi krzyżowej w Jerozolimie, dokumentacja metrykalna Polskiego Duszpasterstwa Katolickiego w Palestynie z księgami małżeństw, zgonów i chrztów.
Zbiór tworzą także m.in. książki i akta z Liceum i Gimnazjum Koedukacyjnego w Tel-Awiwie, prywatne dokumenty ks. Stefana Pietruszki – np. list mianowania go na podharcmistrza w Związku Harcerstwa Polskiego, numizmaty oraz dwie kamienne płyty: Polskiej Junackiej Szkoły Powszechnej w Nazarecie z 1943r. i Szkół Podchorążych Centrum Wyszkolenia w Jerozolimie z 1944r.(PAP)
oma/ agt/
