Ok. 6 tys. powstańców warszawskich, niemal jedna trzecia ogółu powstańców wziętych do niewoli, 6 i 7 października 1944 trafiło do Stalagu 344 Lamsdorf, niemieckiego obozu jenieckiego z czasów II wojny światowej. Były wśród nich kobiety i kilkuset młodocianych.
Powstańcy warszawscy zostali przewiezieni do obozu jenieckiego w Lamsdorf transportami kolejowymi krótko po upadku powstania. Kilku ostatnich – najprawdopodobniej wcześniej rannych - dowieziono jeszcze w listopadzie 1944 r. Przewożeni w pierwszych transportach byli stłoczeni po 60-80 osób w wagonach towarowych i jechali dwa dni – bez przystanków, jedzenia i picia. Kilkoro transportu nie przeżyło, głównie z powodu ostrzelania przez Niemców wagonów.
Wśród tych, którzy trafili do Stalagu 344 Lamsdorf, byli oficerowie, podoficerowie oraz żołnierze szeregowi. Było wśród nich ok. 600 młodocianych oraz 1037 kobiet – w dużej mierze sanitariuszek.
Najmłodszy z wziętych do niewoli powstańców, który przebywał w Lamsdorf – Jerzy Szulc ps. „Tygrys” - miał 10 lat. Przy rejestracji, jak wielu jego kolegów, zawyżył jednak wiek w obawie przez rozdzieleniem z grupą. Kierownik działu naukowego Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu dr Piotr Stanek powiedział PAP, że młodociani jeńcy byli najbardziej niepokorną grupą. Np. próbowali ucieczek, które - podjęte pod wpływem chwili - często kończyły się ich zastrzeleniem.
Wśród tych, którzy trafili do Stalagu 344 Lamsdorf, byli oficerowie, podoficerowie oraz żołnierze szeregowi. Było wśród nich ok. 600 młodocianych oraz 1037 kobiet – w dużej mierze sanitariuszek.
18 października 1944 roku władze obozowe zarządziły apel niepełnoletnich, podczas którego kolejno wywoływano z jenieckich szeregów chłopców-żołnierzy w wieku od 12 lat. Okazało się, że już w tej najmłodszej grupie było ich kilku, a w sumie – w wieku od 10 do 18 lat – kilkuset.
„Według przekazów Niemcy filmowali ten apel, by zrobić z niego propagandowy materiał, który miał zachęcać ich młodzież do wstępowania w szeregi organizacji militarnych. Gdy jednak okazało się, że młodych powstańców jest aż tak wielu, Niemcy – zdenerwowani tym, iż tak długo walczyli z tak młodymi ludźmi o Warszawę – zarzucili podobno filmowanie” – opowiadał PAP dr Stanek. Nagrany apel nigdy nie został odtworzony.
Przewiezieni do Lamsdorf powstańcy zostali umieszczeni w tzw. Russenlagrze, czyli sektorze dla jeńców radzieckich, położonym o kilka kilometrów od tzw. Britenlagru, gdzie większość stanowili jeńcy brytyjscy. W Russenlagrze warunki były znacznie bardziej prymitywne, niż w obozie brytyjskim – gołe prycze, wszy, powybijane okna, przejmujący brud i chłód.
„Pierwsze transporty powstańców nocowały wręcz pod gołym niebem w rowach wymoszczonych mokrą, zgniłą słomą” – relacjonował dr Stanek.
Dla większości powstańców warszawskich Stalag 344 Lamsdorf był tylko obozem przejściowym. Przeprowadzano w nim ewidencję, nadawano numery jenieckie i selekcjonowano, a potem rozsyłano jeńców z Warszawy w głąb Rzeszy, do ok. dziesięciu oflagów i stalagów. W pierwszej kolejności – już 18-19 października 1944 roku – z Lamsdorf wywieziono oficerów sztabowych. Następnie innych oficerów z poszczególnych powstańczych pułków, kobiety, dzieci; na końcu podchorążych, podoficerów i szeregowych.
„Ostatni transport odszedł z Lamsdorf 20 stycznia 1945 roku. Nieliczni ranni i chorzy, niezdolni do marszu ewakuacyjnego, zostali w obozie do czasu wkroczenia oddziałów Armii Czerwonej, czyli do 17 marca 1945 roku” – dodał.
W kilkutysięcznej grupie przetrzymywanych w Lamsdorf powstańców byli np. następca gen. Leopolda Okulickiego, płk Jan Rzepecki z Komendy Głównej AK; rotmistrz Witold Pilecki; pisarka i poetka Józefa Radzymińska; autor "Kolumbów. Rocznik 20" Roman Bratny; historycy – Aleksander Gieysztor, Witold Kula czy Stanisław Płoski, a także późniejszy autor scenariuszy filmowych - m.in. „Kanału”, „Krzyżaków” czy „Zezowatego szczęścia” - Jerzy Stefan Stawiński.
Według szacunków ze Stalagu Lamsdorf nie wróciło ok. dziesięciu powstańców – głównie tych, którzy zginęli jeszcze w transporcie lub podczas prób ucieczki.
W 1997 roku z inicjatywy opolskiego okręgu Światowego Związku Żołnierzy AK odsłonięto na terenie byłego obozu jenieckiego w Łambinowicach granitowy Pomnik Powstańców Warszawskich – Jeńców Stalagu 344 Lamsdorf. Przy nim właśnie odbywają się w ostatnich latach uroczystości z okazji kolejnych rocznic wybuchu powstania warszawskiego lub rocznic pierwszych transportów powstańców do Łambinowic.
Łambinowice na Opolszczyźnie to miejsce, w którym w kilku kolejnych obozach jenieckich, istniejących od 1870 r. do roku 1946, przebywało ponad 500 tys. jeńców oraz imigrantów niemieckich i przesiedleńców. Zmarło w nich lub zginęło kilkadziesiąt tysięcy osób.
Pierwsze mogiły jeńców z Lamsdorf pochodzą z czasów wojny prusko-francuskiej, gdy powstał tu pierwszy obóz jeniecki. W czasie I wojny światowej przetrzymywanych w tym miejscu było ok. 90 tys. żołnierzy państw ententy, zmarło ok. 7 tys. z nich. W 1939 r. trafili tu jeńcy polscy - w sumie ok. 43 tys. osób - których wysłano później w głąb Rzeszy i zastąpiono jeńcami państw koalicji antyhitlerowskiej. W Stalagu VIII B (344) Lamsdorf - tzw. Britenlager - większość stanowili jeńcy brytyjscy, stąd jego potoczna nazwa. W założonym w 1941 r. kilkaset metrów dalej tzw. Russenlagrze (formalnie Stalag 318/VIII F (344) Lamsdorf) przetrzymywani byli jeńcy radzieccy. Liczbę zmarłych w Lamsdorf w czasie II wojny światowej oceniono na ok. 40 tys.
W okresie międzywojennym Lamsdorf był obozem dla niemieckich imigrantów, a po II wojnie światowej obozem pracy dla ludności uznanej za niemiecką i przeznaczoną do wysiedlenia. (PAP)
kat/ ls/
